[Date Prev][Date Next][Thread Prev][Thread Next][Date Index][Thread Index]
www gnu/manifesto.sq.html gnu/rms-lisp.sq.html ...
From: |
GNUN |
Subject: |
www gnu/manifesto.sq.html gnu/rms-lisp.sq.html ... |
Date: |
Sun, 20 Jan 2013 12:29:59 +0000 |
CVSROOT: /web/www
Module name: www
Changes by: GNUN <gnun> 13/01/20 12:29:59
Modified files:
gnu : manifesto.sq.html rms-lisp.sq.html
gnu/po : manifesto.sq-en.html manifesto.sq.po
rms-lisp.sq-en.html rms-lisp.sq.po
philosophy : 15-years-of-free-software.sq.html
philosophy/po : 15-years-of-free-software.sq-en.html
Log message:
Automatic update by GNUnited Nations.
CVSWeb URLs:
http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewcvs/www/gnu/manifesto.sq.html?cvsroot=www&r1=1.15&r2=1.16
http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewcvs/www/gnu/rms-lisp.sq.html?cvsroot=www&r1=1.15&r2=1.16
http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewcvs/www/gnu/po/manifesto.sq-en.html?cvsroot=www&r1=1.13&r2=1.14
http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewcvs/www/gnu/po/manifesto.sq.po?cvsroot=www&r1=1.18&r2=1.19
http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewcvs/www/gnu/po/rms-lisp.sq-en.html?cvsroot=www&r1=1.11&r2=1.12
http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewcvs/www/gnu/po/rms-lisp.sq.po?cvsroot=www&r1=1.20&r2=1.21
http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewcvs/www/philosophy/15-years-of-free-software.sq.html?cvsroot=www&r1=1.19&r2=1.20
http://web.cvs.savannah.gnu.org/viewcvs/www/philosophy/po/15-years-of-free-software.sq-en.html?cvsroot=www&r1=1.13&r2=1.14
Patches:
Index: gnu/manifesto.sq.html
===================================================================
RCS file: /web/www/www/gnu/manifesto.sq.html,v
retrieving revision 1.15
retrieving revision 1.16
diff -u -b -r1.15 -r1.16
--- gnu/manifesto.sq.html 18 Jan 2013 20:59:10 -0000 1.15
+++ gnu/manifesto.sq.html 20 Jan 2013 12:29:57 -0000 1.16
@@ -13,11 +13,12 @@
<p> Manifesti i GNU-së (që jepet më poshtë) u shkruajt nga <a
href="http://www.stallman.org/">Richard Stallman</a> në fillimet e Projektit
GNU, për të kërkuar pjesëmarrje dhe mbështetje. Gjatë pak viteve të
para,
-përditësohej nga pak për ta mbajtur në një hap me zhvillimet, por tani
duket
-se më e mira është të lihet i pandryshuar si e kanë parë shumica e
njerëzve.</p>
+përditësohej nga pak, për ta mbajtur në një hap me zhvillimet, por tani
+duket se më e mira është të lihet i pandryshuar si e kanë parë shumica e
+njerëzve.</p>
-<p>Që prej asaj kohe, kemi nxjerrë ca mësime mbi disa keqkuptime të
rëndomta të
-cilat, me ndihmën e një shprehjeje ndryshe, mund të shmangen.
+<p>Që prej asaj kohe, kemi nxjerrë ca mësime mbi disa keqkuptime të
rëndomta,
+të cilat, me ndihmën e një shprehjeje ndryshe, mund të shmangen.
Poshtëshënimet e shtuara më 1993 ndihmojnë në kthjellimin e këtyre
pikave.</p>
<p>Për të dhëna të përditësuara rreth <em>software</em>-it GNU që mund
të
@@ -26,21 +27,17 @@
<em>software</em></a>. Rreth se si mund të kontribuohej, shihni <a
href="/help/">http://www.gnu.org/help</a>. </p>
-<h3>Ã'është GNU-ja? Gnu's Not Unix!</h3>
+<h3>Ã'është GNU-ja? Gnu-ja Nuk Ãshtë Unix!</h3>
<p>
- GNU, which stands for Gnu's Not Unix, is the name for the complete
-Unix-compatible software system which I am writing so that I can give it
-away free to everyone who can use it.<a href="#f1">(1)</a> Several other
-volunteers are helping me. Contributions of time, money, programs and
-equipment are greatly needed.GNU, që është shkrutim për Gnu's Not Unix,
-është emri i një sistemi të plotë <em>software</em>-i, të ngjashëm me
Unix,
-të cilin po e shkruaj që ta jap lirisht te cilido që mund ta përdorë. <a
-href="#f1">(1)</a> Po më ndihmojnë disa vullnetarë të tjerë. Kontribute
në
-kohë, para, programe dhe pajisje na janë shumë të nevojshme.</p>
+ GNU-ja, që është shkurtim për Gnu's Not Unix, është emri i një
sistemi të
+plotë <em>software</em>-i, të ngjashëm me Unix, të cilin po e shkruaj që
ta
+jap lirisht te cilido që mund ta përdorë. <a href="#f1">(1)</a> Po më
+ndihmojnë disa vullnetarë të tjerë. Kontribute në kohë, para, programe
dhe
+pajisje na janë shumë të nevojshme.</p>
<p>
- Deri këtu kemi përpunuesin Emacs të teksteve me Lisp për shkrim
urdhrash për
+ Deri sot kemi përpunuesin Emacs të teksteve me Lisp për shkrim urdhrash
për
përpunuesin, një diagnostikues në nivel burimi, një gjenerator përtypjesh
("parser") të përputhshëm me yacc, një "linker", dhe nja 35 mjete të
dobishme ("utilities"). Thuajse është përfunduar një shell (interpretues
@@ -65,14 +62,14 @@
të pavarur nga terminali, dhe ndoshta në fund edhe sistem dritaresh me bazë
Lisp përmes të cilit disa programe Lisp dhe programe të zakonshëm Unix të
ndajnë së bashku të njëjtin ekran. Do të mund të përdoren të dyja, si
C,
-ashtu edhe Lisp si gjuhë programimi sistemi. Për komunikime, do të
provojmë
-të ofrojmë mbulim për UUCP, MIT Chaosnet, dhe protokollet Internet.</p>
+ashtu edhe Lisp, si gjuhë programimi sistemi. Për komunikime, do të
+provojmë të ofrojmë mbulim për UUCP, MIT Chaosnet, dhe protokollet
Internet.</p>
<p>
GNU-ja synon fillimisht makinat e llojit 68000/16000 me kujtesë virtuale,
ngaqë këto janë makinat më të thjeshta për ta bërë të xhirojë në to.
-Përpjekjet ekstra për ta bërë të xhirojë në makina më të vogla do t'i
lihet
-atyre që duan ta përdorin atë në to.</p>
+Përpjekjet ekstra për ta bërë të xhirojë në makina më të vogla do t'u
lihen
+atyre që duan ta përdorin në to.</p>
<p>
Për të shmangur ngatërresa të tmerrshme, ju lutemi, shqiptojeni
@@ -82,16 +79,16 @@
<h3>Pse Duhet Ta Shkruaj GNU-në</h3>
<p>
- Jam i mendimit që rregulli i artë kërkon që, nëse më pëlqen një
program, ta
+ Jam i mendimit që Rregulli i Artë kërkon që, nëse më pëlqen një
program, ta
ndaj atë me të tjerë persona që mund ta pëlqejnë. Shitësit e
<em>software</em>-eve duan t'i përçajnë përdoruesit dhe t'i mposhtin, duke
e
bërë çdo përdorues të pranojë që nuk do të ndajë gjë me të tjerët.
Nuk
pranoj ta thyej solidaritetin me përdoruesit e tjerë në këtë mënyrë.
Nuk
-mundem, me dëshirën time, të nënshkruaj një marrëveshje "nondisclosure"
apo
-një marrëveshje lejeje <em>software</em>-i. Për vite të tëra u përpoqa
-brenda Artificial Intelligence Lab t'u bëja qëndresë këtyre prirjeve dhe
të
-tjerave të ngjashme, por në fund ato patën përparuar shumë: nuk mund të
-rrija më në një institucion ku gjëra të tilla bëhen kundër vullnetit
tim.</p>
+mundem, me dëshirën time, të nënshkruaj një marrëveshje moszbulimi apo
një
+marrëveshje lejeje <em>software</em>-i. Për vite të tëra u përpoqa brenda
+Artificial Intelligence Lab t'u bëja qëndresë këtyre prirjeve dhe të
tjerave
+të ngjashme, por në fund ato patën përparuar shumë: nuk mund të rrija
më në
+një institucion ku gjëra të tilla bëhen kundër vullnetit tim.</p>
<p>
Ndaj që të mund të vazhdoj të përdor kompjuterat pa humbur në nder,
kam
@@ -113,25 +110,25 @@
<h3>Si Do të Mund të Kihet GNU-ja</h3>
<p>
- GNU-ja nuk është në përkatësi publike. GJithkush do të mundë të
ndryshojë
+ GNU-ja nuk është në përkatësi publike. Gjithkush do të mundë të
ndryshojë
dhe rishpërndajë GNU-në, por asnjë shpërndarës nuk do të lejohet të
kufizojë
shpërndarjen e tij të mëtejshme. Ose e thënë ndryshe, ndryshimet <a
href="/philosophy/categories.html#ProprietarySoftware">pronësore</a> nuk do
të lejohen. Dua të sigurohem që çdo version i GNU-së do të mbesë i
lirë.</p>
-<h3>Pse Duan të Ndihmojnë Kaq Shumë Programuesa</h3>
+<h3>Pse Duan të Ndihmojnë Kaq Shumë Programues</h3>
<p>
- Kam gjetur mjaft programuesa të tjerë që janë të ngazëllyer për
GNU-në dhe
+ Kam gjetur mjaft programues të tjerë që janë të ngazëllyer për
GNU-në dhe
duan të ndihmojnë.</p>
<p>
- Mjaft programuesa janë të pakënaqur me komercializimin e
+ Mjaft programues janë të pakënaqur me komercializimin e
<em>software</em>-eve të sistemit. Mund t'u sjellë më tepër para, por në
-përgjithësi u kërkon të ndihen në përplasje me të tjerë programuesa,
se sa
-të ndihen si shokë. Veprimi themelor i miqësisë mes programuesave është
-shkëmbimi i programeve; ujditë e tregtimit të përdorura përgjithësisht
tani,
-në thelb, ua ndalojnë programuesave ta trajtojnë tjetrit si shok. Blerësi
i
+përgjithësi u kërkon të ndihen në përplasje me të tjerë programues, se
sa të
+ndihen si shokë. Akti themelor i miqësisë mes programuesve është
shkëmbimi
+i programeve; ujditë e tregtimit të përdorura përgjithësisht tani, në
thelb,
+ua ndalojnë programuesve ta trajtojnë tjetrin si shok. Blerësi i
<em>software</em>-it duhet të zgjedhjë mes miqësisë dhe bindjes ndaj
ligjit. Natyrisht, shumë e ndajnë mendjen që miqësia është më e
rëndësishme. Por ata që besojnë në ligj shpesh nuk ndihen mirë me asnjë
@@ -144,7 +141,7 @@
GNU-ja shërben si një shembull frymëzues dhe flamur për mbledhjen rreth
nesh
të të tjerëve që duan të shkëmbejnë. Kjo mundet të na japë ndjenjën e
harmonisë që është e pamundur të vijë nga përdorimi i
<em>software</em>-it
-që nuk është i lirë. Për gati gjysmën e programuesave me të cilët
bisedoj,
+që nuk është i lirë. Për gati gjysmën e programuesve me të cilët
bisedoj,
kjo është ndjenjë e rëndësishme gëzimi që nuk mund ta zëvendësojë
paraja.</p>
<h3>Si Mund të Kontribuoni</h3>
@@ -173,7 +170,7 @@
ftohje ose ushqim të sofistikuar.</p>
<p>
- Kam gjetur mjaft programuesa që mezi presin të japin kontribut me kohë
të
+ Kam gjetur mjaft programues që mezi presin të japin kontribut me kohë të
pjesshme te GNU-ja. Për shumicën e projekteve, një funksionim i tillë i
shpërndarë, me kohë të pjesshme, do të ishte shumë i vështirë për t'u
bashkërenduar; pjesët e shkruara në mënyrë të pavarur nuk do të punonin
dot
@@ -192,9 +189,9 @@
<p>
Nëse marr dhurime në para, mund të jem në gjendje të punësoj një
dorë
njerëzish me kohë të pjesshme ose të plotë. Rroga nuk do të jetë e
lartë,
-sipas standardeve të programuesave, por po kërkoj njerë për të cilët
formimi
+sipas standardeve të programuesve, por po kërkoj njerëz për të cilët
formimi
i frymës së bashkësisë është po aq i rëndësishëm sa edhe fitimi i
parave. E
-shoh këtë si një rrugë për t'u mundësuar njerëzve të përkushtuar tua
+shoh këtë si një rrugë për t'u mundësuar njerëzve të përkushtuar t'ua
kushtojnë tërë energjitë punës me GNU-në, duke u kursyer atyre nevojën e
fitimit të bukës së përditshme me mënyra të tjera.</p>
@@ -225,12 +222,12 @@
kodin e sistemit, do të jenë në gjendje të ofrojnë një mjedis shumë më
tepër
edukues. Laboratori i kompjuterave në Harvard kish dikur një rregull që nuk
instaloje dot një program në sistem, nëse kodi i tij nuk mund të shihej
-publikisht, dhe i qëndroi duke mos pranuar faktikisht instalimin e disa
+publikisht, dhe i qëndroi, duke mos pranuar faktikisht instalimin e disa
programeve. Kjo më ka frymëzuar jo pak.</p>
<p>
- Së fundi, dilema se cili është pronar i <em>software</em>-it të sistemit
-dhe, se çfarë ka ose nuk ka të drejtë të bëjë me të, do të
zhduket.</p>
+ Së fundi, dilema se cili është pronar i <em>software</em>-it të
sistemit dhe
+se çfarë ka ose nuk ka të drejtë të bëjë me të, do të zhduket.</p>
<p>
Ujditë për t'i bërë njerëzit të paguajnë përdorimin e një
programi, përfshi
@@ -240,35 +237,35 @@
detyrojë gjithkënd t'i bindet atij. Mendoni një stacion hapësinor ku ajri
duhet prodhuar me një kosto të madhe: të paguajë secili sipas litrash ajri
mund të jetë e ndershme, por të mbash të veshur natë e ditë maskën me
matës
-të ajrit është e padurueshme edhe sikur gjithkush të kish mundësi të
+të ajrit është e padurueshme, edhe sikur gjithkush të kish mundësi të
paguante llogarinë e ajrit. Dhe kamerat televizive të kudogjendura, për të
parë se mos e hiqni ndonjëherë maskën të çakërdisin nervat. Më mirë
të
mbështesësh një fabrikë ajri e një taksë për kokë dhe t'i hedhësh
maskat në
tokë.</p>
<p>
- Kopjimi i krejt, ose një pjese të, programit është po aq e natyrshme
për
+ Kopjimi i krejt programit, ose një pjese të tij, është po aq e
natyrshme për
programuesin sa edhe frymëmarrja, dhe po aq frytdhënëse. Duhet të jetë e
lirë.</p>
<h3>Disa Kundërshtime ndaj Synimeve të GNU-së Që Hidhen Poshtë Lehtë</h3>
<p>
-<strong>“S'ka për ta përdorur kush po qe se është i lirë, ngaqë
kjo do
-të thotë se nuk mund të kenë shpresa për asistencë.”</strong></p>
+<strong>“S'ka për ta përdorur kush, po qe se është i lirë, ngaqë
kjo
+do të thotë se nuk mund të kenë shpresa për
asistencë.”</strong></p>
<p>
<strong>“Duhet të zbatoni njëfarë çmimi për programin që të
mbuloni
dhënie asistence.”</strong></p>
<p>
- Nëse njerëzit më mirë do të paguanin për GNU plus shërbim, se sa të
merrnin
-GNU-në falas pa shërbim, një shoqëri që do të ofronte thjesht shërbim
për
-njerëzit që e kanë marrë falas GNU, i bie të ishte me leverdi.<a
+ Nëse njerëzit më mirë do të paguanin për GNU-në plus shërbim, se sa
të
+merrnin GNU-në falas pa shërbim, një shoqëri që do të ofronte thjesht
+shërbim për njerëzit që e kanë marrë falas GNU, i bie të ishte me
leverdi.<a
href="#f3">(4)</a></p>
<p>
- Duhet të bëjmë dallimin mes asistencës në trajtën e punës me
programin të
+ Duhet të bëjmë dallimin mes asistencës në trajtën e punës me
programim të
njëmendtë dhe asaj në trajtën thjesht të dorës mbi shpatulla. E para
është
diçka për të cilën nuk mund të mbështeteni te një shitës
<em>software</em>-esh. Nëse problemin tuaj nuk e kanë edhe mjaft të tjerë,
@@ -276,16 +273,16 @@
<p>
Nëse biznesi juaj ka nevojë të mbështetet në asistencë, rruga e vetme
është
-të zotërojë krejt burimet dhe mjetet e nevojshme. Mandej mund të
punoësoni
+të zotërojë krejt burimet dhe mjetet e nevojshme. Mandej mund të punësoni
cilindo person të përshtatshëm për të ndrequr problemin tuaj; kështu nuk
-jeni në dorën e ndonjë individi. Me Unix-in, çmimi i burimeve e qit këtë
-jashtë diksutimi për shumicën e bizneseve. Me GNU-në kjo do të jetë e
-lehtë. Ekziston prapë mundësia që të mos ketë dikë të zotin e të
gatshëm,
-por ky problem nuk rrjedh nga ujditë e shpërndarjes. GNU-ja nuk zhduk krejt
+jeni në dorën e ndonjë individi. Me Unix-in, çmimi i burimeve e qit
jashtë
+diskutimi këtë për shumicën e bizneseve. Me GNU-në kjo do të jetë e
lehtë.
+Ekziston prapë mundësia që të mos ketë dikë të zotin e të gatshëm,
por ky
+problem nuk rrjedh nga ujditë e shpërndarjes. GNU-ja nuk zhduk krejt
problemet e botës, vetëm disa prej tyre.</p>
<p>
- Ndërkohë, përdoruesit që s'dinë gjë mbi kompjuterat kanë nevojë
për një
+ Ndërkohë, përdoruesit që s'dinë gjë mbi kompjuterat, kanë nevojë
për një
dorë: kryerjen për ta të ca gjërave që mund t'i bënin vetë lehtësisht,
por
që nuk dinë se si.</p>
@@ -296,7 +293,7 @@
shërbim, i bie që do të donin të blinin shërbimin, meqë produktin e kanë
falas. Shoqëritë e shërbimit do të ushtrojnë konkurencën mes tyre për
cilësinë dhe çmimet; përdoruesit nuk do të jenë të lidhur te një
dikush i
-veçantë. Ndërkohë, ata prej nesh që nuk kanë nevojë për shërbimin,
do të
+veçantë. Ndërkohë, ata prej nesh, që nuk kanë nevojë për shërbimin,
do të
jenë në gjendje të përdorin programin pa qenë në gjendje të paguajnë
për
shërbimin.</p>
@@ -309,18 +306,19 @@
marrin falas.”</strong></p>
<p>
- Ka forma të ndryshme reklame falas ose shumë të lirë që mund të
përdorej për
-të njoftuar përdoruesa kompjuterash mbi diçka si GNU-ja. Por mund të
thuhej
-edhe se dikush mund të mbërrijë te më tepër përdoruesa mikrokompjuterash
-përmes reklamës. Nëse është vërtet kështu, një biznes që reklamon
rreth
-shërbimit të kopjimit dhe dërgimit me postë të GNU-së kundrejt një
pagese i
-bie të jetë aq i suksesshëm sa të paguajë për reklamën e vet e më
tepër. Në
-këtë mënyrë, vetëm përdoruesit që përfitojnë prej reklamës paguajnë
për të.</p>
+ Ka forma të ndryshme reklame falas, ose shumë të lirë, që mund të
+përdoreshin për të njoftuar përdorues kompjuterash mbi diçka si GNU-ja.
Por
+mund të thuhej edhe se dikush mund të mbërrijë te më tepër përdorues
+mikrokompjuterash përmes reklamës. Nëse është vërtet kështu, një
biznes që
+reklamon rreth shërbimit të kopjimit dhe dërgimit me postë të GNU-së
+kundrejt një pagese i bie të jetë aq i suksesshëm, sa të paguajë për
+reklamën e vet e më tepër. Në këtë mënyrë, vetëm përdoruesit që
përfitojnë
+prej reklamës paguajnë për të.</p>
<p>
Nga ana tjetër, nëse mjaft njerëz e marrin GNU-në nga miq të tyre, dhe
shoqëri të tilla nuk kanë sukses, kjo do të tregonte që reklama nuk do
të qe
-vërtet e nevojshme për përhapjen e GNU-së. Pse avokatët e tregut të
lirë
+vërtet e nevojshme për përhapjen e GNU-së. Pse mbrojtësit e tregut të
lirë
nuk duan ta lënë tregun e lirë të vendosë këtu?<a href="#f4">(5)</a></p>
<p>
@@ -328,19 +326,19 @@
ketë një shans në konkurrencë.”</strong></p>
<p>
- GNU-ja do ta heqë <em>software</em>-in e sistemave operativë nga lëmi i
-konkurrencës. Nuk do të jenë në gjendje të keni një shans në këtë
zonë, por
-as konkurrentët tuaj nuk do të jenë në gjendje të kenë një përparësi
mbi
-ju. Ju dhe ata do të konkurroni në zona të tjera, ndërkohë që të dy
palët
-do të përfitojnë në këtë të këtushmen. Nëse fusha e biznesit tuaj
është
-shitja e një sistemi operativ, nuk keni për ta dashur GNU-në, për për të
-keqen tuaj. Nëse biznesi juaj është diçka tjetër, GNU-ja mund t'ju
shpëtojë
-prej përfundimit në krahët e bizneseve të shtrenjta që merren me shitje
-sistemesh operativë.</p>
+ GNU-ja do ta heqë <em>software</em>-in e sistemeve operativë nga lëmi i
+konkurrencës. Nuk do të jeni në gjendje të keni një shans në këtë
zonë, por
+as konkurrentët tuaj nuk do të jenë në gjendje të kenë përparësi mbi
ju. Ju
+dhe ata do të konkurroni në zona të tjera, ndërkohë që të dy palët do
të
+përfitojnë nga kjo e këtushmja. Nëse fusha e biznesit tuaj është shitja
e
+një sistemi operativ, nuk keni për ta dashur GNU-në, por për të keqen
tuaj.
+Nëse biznesi juaj është diçka tjetër, GNU-ja mund t'ju shpëtojë të mos
+përfundoni në krahët e bizneseve të shtrenjta që merren me shitje
sistemesh
+operativë.</p>
<p>
Do të doja ta shihja zhvillimin e GNU-së të mbështetur përmes
dhurimesh nga
-plot prodhuesa dhe përdoruesa, duke ulur kështu kostot për të dy palët.<a
+plot prodhues dhe përdorues, duke ulur kështu kostot për të dy palët.<a
href="#f5">(6)</a></p>
<p>
@@ -351,7 +349,7 @@
Po qe se ka diçka që meriton shpërblim, është kontributi shoqëror.
Krijimtaria mund të jetë kontribut shoqëror, por vetëm atëherë kur
shoqëria
është e lirë të përdorë përfundimet e saj. Nëse programuesit
meritojnë të
-shpërblehen kur krijojnë programe risore, sipas të njëjtit kut meritojnë
të
+shpërblehen, kur krijojnë programe risore, sipas të njëjtit kut meritojnë
të
ndëshkohen, në rast se kufizojnë përdorimin e këtyre programeve.</p>
<p>
@@ -366,27 +364,27 @@
<p>
Të nxjerrësh para nga përdoruesit e një programi duke kufizuar
përdorimin e
-tij është shkatërruese ngaqë kufizimi zvogëlon shkallën dhe mënyrat
sipas të
-cilave programi mund të përdoret. Kjo zvogëlon sasinë e pasurisë që
+tij është shkatërruese, ngaqë kufizimi zvogëlon shkallën dhe mënyrat
sipas
+të cilave programi mund të përdoret. Kjo zvogëlon sasinë e pasurisë që
njerëzimi përfton prej programit. Kur bëhet fjalë për një zgjedhje me
dashje të kufizimit, pasojat e dëmshme janë shkatërrim me dashje.</p>
<p>
- Arsyeja pse një qytetar i mirë nuk përdor rrugë të tilla
shkatërruesepër t'u
-bërë më i pasur është që, nëse këtë e bën gjithkush, ne të gjithë
do të
+ Arsyeja pse një qytetar i mirë nuk përdor rrugë të tilla shkatërruese
për
+t'u bërë më i pasur është që, nëse këtë e bën gjithkush, ne të
gjithë do të
bëheshim më të varfër prej shkatërrimit të ndërsjelltë. Kjo është
etika
Kantiane; ose, Rregulla e Artë. Ngaqë nuk më pëlqejnë pasojat që vijnë
po
qe se secili vë mënjanë informacion, më duhet ta shoh si rrugë të gabuar
për
ta ndjekur. Më troç, dëshira e dikujt për t'u shpërblyer për
krijimtarinë
-nuk përligj lënies e botës pa këtëj krijimtari ose një pjese të saj.</p>
+nuk përligj lënies e botës pa këtë krijimtari ose një pjesë të saj.</p>
<p>
<strong>“A nuk do të vdesin urie programuesit?”</strong></p>
<p>
- Mund të përgjigjesha askush nuk është bërë programues me zor.
Shumica jonë
-nuk ia dalin dot të nxjerrin një dyshkë duke ndejtur në rrugë e duke
-përqeshur kalimtarët. Por nuk jemi, për pasojë, të dënuar të kalojmë
jetën
+ Mund të përgjigjesha se askush nuk është bërë programues me zor.
Shumica
+jonë nuk ia dalin dot të nxjerrin një dyshkë duke ndejtur në rrugë e duke
+përqeshur kalimtarët. Por nuk jemi, për pasojë, të dënuar ta kalojmë
jetën
duke ndejtur në rrugë e përqeshur kalimtarët, duke ngordhur urie. Bëjmë
diçka tjetër.</p>
@@ -396,7 +394,7 @@
paguhen ndonjë qindarkë. Pra sikur të qe o gjithshka, o asgjë.</p>
<p>
- Arsyeja e vërtetë pse programuesit nuk do të vdesin urie është që
prapë do
+ Arsyeja e vërtetë pse programuesit nuk do të vdesin urie është se
prapë do
të jetë e mundur për ta të paguhen për programim; vetëm se jo kaq shumë
sa
tani.</p>
@@ -429,7 +427,7 @@
intelektuale<a href="#f6">(8)</a> (juristët, fjala vjen) thonë se nuk ka të
drejta qenësore për pronësi intelektuale. Llojet e të drejtave të
supozuara
mbi pronësinë intelektuale që qeveria njeh, kanë qenë krijuar nga akte të
-veçanta ligjvënie, për qëllime të veçanta.</p>
+veçanta ligjvënieje, për qëllime të veçanta.</p>
<p>
Për shembull, sistemi i patentave u vendos për të nxitur shpikësit të
@@ -443,28 +441,21 @@
individëve që përdorin produkte të patentuar.</p>
<p>
- The idea of copyright did not exist in ancient times, when authors
-frequently copied other authors at length in works of nonfiction. This
-practice was useful, and is the only way many authors' works have survived
-even in part. The copyright system was created expressly for the purpose of
-encouraging authorship. In the domain for which it was
-invented—books, which could be copied economically only on a printing
-press—it did little harm, and did not obstruct most of the individuals
-who read the books.Ideja e të drejtave të kopjimit nuk ka ekzistuar në
kohët
-e lashta, kur autorët rëndom kopjonin gjerë e gjatë autorë të tjerë në
vepra
-joletrare. Kjo praktikë qe e dobishme, dhe është e vetmja mënyrë me të
-cilën mbijetuan veprat e shumë autorëve, qoftë edhe pjesërisht. Sistemi i
-të drejtave të kopjimit u krijua shprehimisht për qëllimin e nxitjes së
-autorësisë. Në fushën për të cilën u shpik—librat, që vetëm në
-shtypshkronja mund të kopjoheshin në rrugë ekonomike—bëri pak dëm,
-dhe nuk u zuri rrugën shumicës së individëve që lexojnë libra.</p>
+ Ideja e të drejtave të kopjimit nuk ka ekzistuar në kohët e lashta, kur
+autorët rëndom kopjonin gjerë e gjatë autorë të tjerë në vepra
joletrare.
+Kjo praktikë qe e dobishme, dhe është e vetmja mënyrë me të cilën
mbijetuan
+veprat e shumë autorëve, qoftë edhe pjesërisht. Sistemi i të drejtave të
+kopjimit u krijua shprehimisht për qëllimin e nxitjes së autorësisë. Në
+fushën për të cilën u shpik—librat, që vetëm në shtypshkronja
mund të
+kopjoheshin me pak shpenzime—bëri pak dëm, dhe nuk u zuri rrugën
+shumicës së individëve që lexojnë libra.</p>
<p>
Krejt të drejtat e pronësisë intelektuale janë veç leje të akorduara
nga
shoqëria sepse mendohej, me të drejtë ose gabimisht, që shoqëria si e
tërë
-do të përfitonte nga akordimi i tyre. Por në cilëndo situatë të
veçantë,
-duhet bërë pyetja: vërtet na del më mirë të akordojmë leje të tillë?
Ã'lloj
-veprimi po i lejojmë një personi të kryejë?</p>
+do të përfitonte nga akordimi i tyre. Por në cilëndo situatë të veçantë
+duhet të shtrojmë pyetjen: vërtet na del më mirë të akordojmë leje të
tillë?
+Ã'lloj veprimi po i lejojmë një personi të kryejë?</p>
<p>
Rasti i programeve sot është shumë i ndryshëm nga ai i librave njëqind
vjet
@@ -493,8 +484,8 @@
<em>Software</em>-i pronësor dhe sekret është i njëvlefshmi moral i
vrapuesve në grushta e sipër. E trishtë të thuhet, por i vetmi arbitër
që
kemi nuk duket se është kundër sherreve; thjesht i sistemon ato (“Për
-çdo dhjetë metra vrap, mund të shtini një herë”). Ai duhej në të
-vërtetë t'i ndante, dhe të dënonte vrapuesit edhe nëse vetëm provonin të
+çdo dhjetë metra vrap, mund të godisni një herë”). Në të
vërtetë ai
+duhej t'i ndante, dhe të dënonte vrapuesit edhe nëse vetëm provonin të
ziheshin.</p>
<p>
@@ -504,18 +495,18 @@
<p>
Në fakt, mjaft vetë do të programojnë pa as edhe një nxitje monetare.
Programimi ushtron një tërheqje të papërballueshme për disa njerëz,
-zakonisht për ata që janë më të mirët në të. Nuk mbarohen muzikantët
+zakonisht për ata që janë më të mirët në të. Nuk kanë të mbaruar
muzikantët
profesionistë që nuk i ndahen muzikës, edhe pse nuk kanë shpresa se me të
mund të fitojnë jetesën.</p>
<p>
- Po kjo pyetje, edhe pse e bërë shpesh, vërtet nuk është e
përshtatshme për
+ Por kjo pyetje, edhe pse e bërë shpesh, vërtet nuk është e
përshtatshme për
situatën. Paga për programuesit nuk do të zhduket, vetëm se do të
pakësohet. Ndaj pyetja e duhur është, a do të programojë njeri me nxitje
monetare më të ulët? Përvoja ime tregon se kjo do të ndodhë.</p>
<p>
- Për më tepër se dhjetë vjetë, mjaft nga programuesat më të mirë të
botës
+ Për më tepër se dhjetë vjetë, mjaft nga programuesit më të mirë të
botës
punuan në Artificial Intelligence Lab për shumë më pak para se sa mund të
merrnin kudo gjetkë. Patën mjaft shpërblime jomonetare: famë dhe
vlerësim,
për shembull. Dhe krijimtaria ka lezetin e vet, në vetvete shpërblim edhe
@@ -530,7 +521,7 @@
tjera tej pasurimit; por nëse u jepet mundësia të bëjnë edhe goxha para
ndërkohë, do të mësohen ta presin këtë e ta kërkojnë. Organizmat ku
paguhet
pak dalin dobët në konkurrencë me ato ku paguhet shumë, por nuk ka arsye
të
-dalin keq nëse ato ku paguhet shumë nxirren jashtë loje.</p>
+dalin keq, nëse ato ku paguhet shumë nxirren jashtë loje.</p>
<p>
<strong>“Programuesit na duhen se s'bën. Nëse ata kërkojnë që të
@@ -538,17 +529,18 @@
<p>
Nuk jeni kurrë kaq të pashpresë sa t'ju duhet t'i bindeni kërkesës së
këtij
-lloji. Mos harroni: miliona për mbrojtjen, por as edhe një dysh si
nderim!</p>
+lloji. Mos harroni: miliona për mbrojtjen, por as edhe një dysh për
+tribute!</p>
<p>
-<strong>“Programuesit duhet të nxjerrin shpenzimet e jetësës në një
+<strong>“Programuesit duhet të nxjerrin shpenzimet e jetesës në një
farë mënyre.”</strong></p>
<p>
Parë në perspektivë afatshkurtër, kjo është e vërtetë.
Megjithatë, ka plot
mënyra me të cilat programuesit mund të fitonin të ardhurat për jetesën
pa u
dashur të shesin të drejta përdorimi të një programi. Kjo mënyrë
është e
-përhapur tani ngaqë u sjell programuesve dhe biznesmenëve më shumë para,
jo
+përhapur tani, ngaqë u sjell programuesve dhe biznesmenëve më shumë para,
jo
ngaqë është e vetmja mënyrë për të siguruar jetesën. Ãshtë e lehtë
të
gjenden mënyra të tjera nëse doni t'i gjeni ato. Ja një numër
shembujsh.</p>
@@ -557,7 +549,7 @@
sistemeve operative në "hardware"-in e ri.</p>
<p>
- Programuesa mundet të punësoheshin gjithashtu në mësimdhënie,
asistencë dhe
+ Programuesit mundet të punësoheshin gjithashtu në mësimdhënie,
asistencë dhe
shërbime të mirëmbajtjes me pagesë.</p>
<p>
@@ -585,7 +577,7 @@
<em>software</em>-i, mund t'i jepet një lehtësim te taksa. Mund ta bëjë
dhurimin te projekti që dëshiron—zgjedhur, shpesh, ngaqë shpreson të
përdorë përfundimet kur të mbarojë zhvillimi. Mund të lehtësohet me
çfarëdo
-sasie deri sa shuma gjithsej që i duhet të paguajë për taksën.</p>
+sasie, deri sa shuma gjithsej që i duhet të paguajë për taksën.</p>
<p>
Përqindja gjithsej e taksës do të duhej të vendosej përmes votës
së paguesve
@@ -613,8 +605,8 @@
<p>
Ne tashmë e kemi zvogëluar fort vëllimin e punës që do t'i duhej të
kryente
shoqërisë, si e tërë, për prodhimtarinë e saj të tanishme, por vetëm
pak nga
-kjo është pasqyruar si lehtësim për punonjësit, ngaqë shumë veprimtari
-joprodhuese shoqëron veprimtarinë prodhuese. Shkaqet kryesore të kësaj
janë
+kjo është pasqyruar si lehtësim për punonjësit, ngaqë veprimtarinë
prodhuese
+e shoqëron shumë veprimtari joprodhuese. Shkaqet kryesore të kësaj janë
burokracia dhe betejat izometrike kundër konkurrencës. <em>Software</em>-i
i lirë do t'i zvogëlojë mjaft këto rrjedhje në fushën e prodhimit të
<em>software</em>-eve. Duhet ta bëjmë këtë, me qëllim që përfitimet
teknike
@@ -627,20 +619,20 @@
revisions over time. And if a new footnote is added, the references
to existing footnotes that follow the new one must be changed. -->
<ol>
-<li><a name="f1"></a>Shprehja këtu qe e pakujdesshme. Ideja që që askujt
nuk do
+<li><a name="f1"></a>Shprehja këtu qe e pakujdesshme. Ideja qe që askujt
nuk do
t'i duhejt të paguante për <b>leje</b> për të përdorur sistemin GNU. Por
fjalët nuk e bëjnë të qartë këtë, dhe njerëzit shpesh e interpretojnë
si të
-thuhej që kopjet e GNU-së do të duhej të shpërndaheshi përherë ose pa
pagesë
-ose me shumë pak. Ky nuk qenë kurrë mendimi ynë; më poshtë, manifesti
-përmend mundësinë e ekzistencës së shoqërive që ofrojnë, për fitim,
-shërbimin e shpërndarjes. Më pas mësova të bëj me kujdes dallimin mes
-“të lirës” në kuptimin e lirisë dhe “të lirës”
në
-kuptimin e çmimit. <em>Software</em> i lirë është <em>software</em>-i për
-të cilin përdoruesit janë të lirë ta shpërndajnë dhe ndryshojnë. Disa
-përdoruesa mund të marrin kopje të tij pa pagesë, ndërkohë që të tjerë
-paguajnë për të patur kopjet—dhe nëse fondet ndihmojnë për
mbështetjes
+thuhej që kopjet e GNU-së do të duhej të shpërndaheshin përherë ose pa
+pagesë, ose me shumë pak. Ky nuk qenë kurrë mendimi ynë; më poshtë,
+manifesti përmend mundësinë e ekzistencës së shoqërive që ofrojnë, për
+fitim, shërbimin e shpërndarjes. Më pas mësova të bëj me kujdes dallimin
+mes “të lirës” në kuptimin e lirisë dhe “të
lirës”
+në kuptimin e çmimit. <em>Software</em> i lirë është <em>software</em>-i
+për të cilin përdoruesit janë të lirë ta shpërndajnë dhe ndryshojnë.
Disa
+përdorues mund të marrin kopje të tij pa pagesë, ndërkohë që të tjerë
+paguajnë për të patur kopjet—dhe nëse fondet ndihmojnë për
mbështetjen
e përmirësimeve të <em>software</em>-it, aq më mirë. E rëndësishme
është që
-gjithkush që ka një kopje është i lirë të bashkëpunojë me të tjetër
gjatë
+gjithkush që ka një kopje, është i lirë të bashkëpunojë me të tjetër
gjatë
përdorimit të saj.</li>
<li><a name="f2a"></a>Shprehja “jap” është një tjetër tregues
që
@@ -665,12 +657,12 @@
</li>
<li><a name="f5"></a>Një grup shoqërish kompjuteri mblodhën fonde diku aty
nga
-1991 në mbështetje të mirëmbajtjes së GNU C Compiler-it.</li>
+1991 në mbështetje të mirëmbajtjes së përpiluesit GNU C Compiler.</li>
<li><a name="f8"></a>Mendoj se e pata gabim kur thoja se <em>software</em>-i
pronësor qe rruga më e rëndomtë për të bërë para nga
<em>software</em>-et.
-Duket se në falt modeli më i rëndomtë i biznesit qe dhe është hartimi i
-<em>software</em>-eve të përshtatur. Kjo nuk ofron mundësi vjeljeje rentë,
+Duket se në fakt modeli më i rëndomtë i biznesit qe dhe është hartimi i
+<em>software</em>-eve të përshtatur. Kjo nuk ofron mundësi vjeljeje rente,
kështu që biznesit i duhet të bëjë punë të njëmendtë që të ketë të
ardhura. Biznesi i <em>software</em>-eve të përshtatur do të vazhdojë të
ekzistojë, pak a shumë i pandryshuar, në botën e <em>software</em>-it të
@@ -694,7 +686,7 @@
Termi “freeware” do të thotë <em>software</em> që jeni i lirë
ta
rishpërndani, por zakonisht nuk jeni i lirë ta studioni dhe ndryshoni kodin
burim, ndaj shumica e tyre nuk janë <em>software</em> i lirë. Për më
tepër
-shpejgime, shihni <a href="/philosophy/words-to-avoid.html#Freeware">
+shpjegime, shihni <a href="/philosophy/words-to-avoid.html#Freeware">
<q>faqen e Fjalëve dhe Togfjalëshave Ngatërrues</q></a>.</li>
</ol>
@@ -749,7 +741,7 @@
<!-- timestamp start -->
U përditësua më:
-$Date: 2013/01/18 20:59:10 $
+$Date: 2013/01/20 12:29:57 $
<!-- timestamp end -->
</p>
Index: gnu/rms-lisp.sq.html
===================================================================
RCS file: /web/www/www/gnu/rms-lisp.sq.html,v
retrieving revision 1.15
retrieving revision 1.16
diff -u -b -r1.15 -r1.16
--- gnu/rms-lisp.sq.html 1 Jan 2013 20:57:54 -0000 1.15
+++ gnu/rms-lisp.sq.html 20 Jan 2013 12:29:57 -0000 1.16
@@ -17,12 +17,12 @@
<p>Ngaqë asnjë nga fjalimet e mia të zakonshme nuk lidhet gjëkundi me
Lisp-in,
-asnjë prejt yre nuk qe i përshtatshëm për sot. Ndaj do të më duhet të
-improvizoj. Ngaqë gjatë karierës time kam bërë boll gjëra që lidhen me
+asnjë prej tyre nuk qe i përshtatshëm për sot. Ndaj do të më duhet të
+improvizoj. Ngaqë gjatë karrierës time kam bërë boll gjëra që lidhen me
Lisp-in, do të duhej të isha në gjendje të them diçka interesante.</p>
-<p>Takimi im i parë me Lisp-in qe leximi i doracakut të Lisp 1.5 në
shkollën e
-mesme. Kjo qe koha kur më iku mendja nga ideja që mund të kishte një gjuhë
+<p>Takimi im i parë me Lisp-in qe leximi i doracakut të Lisp 1.5-s në
shkollën
+e mesme. Kjo qe koha kur më iku mendja nga ideja që mund të kishte një
gjuhë
kompjuteri si kjo. Hera e parë që pata rastin të bëj diçka me Lisp-in qe
kur
isha riosh në Harvard dhe shkruajta një interpretues Lisp për <abbr
title="Programmed Data Processor">PDP</abbr>-11. Qe makinë shumë e vogël
@@ -34,8 +34,8 @@
<p>Zura të punoj për një sendërtim të njëmendtë Lisp me JonL White-in
sapo
fillova të punoj në <abbr title="Massachusetts Institute of
Technology">MIT</abbr>. Më punësuan në Artificial Intelligence Lab, jo
-JonL-ja, por Russ Noftsker-i, çka qe më ironikja kur mendon se ç'do vinte
më
-pas — vërtet duhet të jetë penduar për atë ditë.</p>
+JonL-ja, por Russ Noftsker-i, çka qe më ironikja kur mendon se ç'do të
vinte
+më pas — vërtet duhet të jetë penduar për atë ditë.</p>
<p>Gjatë viteve '70, përpara se jeta ime të politizohej nga ngjarje të
tmerrshme, thjesht e shtyja duke bërë zgjerim pas zgjerimi për programe të
@@ -46,24 +46,24 @@
programimesh, e kështu mund të ngarkonit urdhra të reja te përpunuesi juaj
ndërkohë që punonit me të. Mund të përpunonit programet që po
përdornit dhe
të vazhdonit të përpunonit me ta. Pra, kishim një sistem që qe i dobishëm
-për gjëra të tjera veç programimit, dhe ndërkohë mund ta programonit kur
nga
-ana tjetër e përdornit. Nuk e di nëse qe e para ndër gjëra të tilla, por
-sigurisht qe përpunuesi i parë i tillë.</p>
+për gjëra të tjera veç programimit, dhe ndërkohë mund ta programonit,
teksa
+e përdornit. Nuk e di nëse qe e para ndër gjëra të tilla, por sigurisht qe
+përpunuesi i parë i tillë.</p>
<p>Kjo frymë e krijimit të programeve gjigante, të ndërlikuara, për
përdorim
për përpunimin tuaj, e mandej shkëmbimi i tyre me persona të tjerë, ndezi
-frymën e bashkëpunimit të lirë që shihnim atëherë në AI Lab. Ideja që
mund
-t'ia jepnit kopjen e çfarëdo programi që kishit dikujt që donte një kopje
të
-tij. I ndanim programet me këdo që donte t'i përdorte ato, përbënin dije
-njerëzore. Pra edhe pse nuk kish mendim politik të kristalizuar që të
lidhej
-me mënyrën sipas të cilës shkëmbenim <em>software</em> për hartimin e
+frymën e bashkëpunimit të lirë që shihnim atëherë në AI Lab. Ideja qe
që
+mund t'ia jepnit kopjen e çfarëdo programi që kishit dikujt që donte një
+kopje të tij. I ndanim programet me këdo që donte t'i përdorte ato,
përbënin
+dije njerëzore. Pra edhe pse nuk kish mendim politik të kristalizuar që të
+lidhej me mënyrën sipas të cilës shkëmbenim <em>software</em> për
hartimin e
Emacs-it, jam i bindur që pat një lidhje mes tyre, ndoshta një lidhje jo të
vetëdijshme. Mendoj se është natyra e mënyrës se si jetonim në AI Lab
ajo që
shpuri te Emacs dhe e bëri atë që është.</p>
<p>Emacs-i origjinal nuk përmbante Lisp. Gjuha e nivelit të ulët, gjuha e
painterpretueshme — qe <abbr>PDP</abbr>-10 Assembler. Interpretuesi që
-shkruajtëm në fakt nuk u shkruajt për Emacs, u shkruajt për <acronym
+shkruajtëm, në fakt nuk u shkruajt për Emacs, u shkruajt për <acronym
title="Text Editor and COrrector">TECO</acronym>. Ky qe përpunuesi ynë i
teksteve, dhe qe një gjuhë programimi tejet e shpifur, e shpifur sa më
s'bëhej. Arsyeja qe se nuk qe hartuar për të qenë gjuhë programimi, qe
@@ -82,19 +82,18 @@
href="#foot-1">(1)</a> u desh të shtonim aftësinë për të pasur nënrutina
të
emërtuara. Para kësaj, qe pak a shumë si Basic, dhe nënrutinat mund të
kishin vetëm një shkronjë si emër. Me to, qe e vështirë të
programoheshin
-programe të mëdhaja, ndaj shtuam kod që të mund të kiheshin emra të
-gjatë. Në fakt, kish edhe disa aftësi të tjera të sofistikuara; kam
-përshtypjen se Lisp-i, aftësinë për "unwind-protect", e mori nga
-<acronym>TECO</acronym>.</p>
+programe të mëdha, ndaj shtuam kod që të mund të kiheshin emra të
gjatë. Në
+fakt, kish edhe disa aftësi të tjera të sofistikuara; kam përshtypjen se
+Lisp-i, aftësinë për "unwind-protect", e mori nga
<acronym>TECO</acronym>.</p>
<p>Filluam duke shtuar aftësi pak a shumë të sofistikuara, krejt me
sintaksën
-më të shpifur që mund të mendoni, dhe funksionoi — njerëzit qenë
të
-zotët të shkruanin programe të mëdhenj me të prapëseprapë. Mësimi i
qartë qe
-që një gjuhë si <acronym>TECO</acronym>, e cila nuk qe hartuar për të
qenë
-gjuhë programimi, ishte rruga e gabuar. GJuha në të cilën ju do të
krijonit
-zgjerimet tuaja nuk do të duhej konceptuar si gjuhë programimi pas të
-vjelës; do duhej konceptuar si gjuhë programimi. Në fakt, zbuluam që gjuha
-më e mirë e programimit për këtë qëllim qe Lisp-i.</p>
+më të shpifur që mund të mendoni, dhe funksionoi — njerëzit
+prapëseprapë qenë të zotët të shkruanin programe të mëdhenj me të.
Mësimi i
+qartë qe që një gjuhë si <acronym>TECO</acronym>, e cila nuk qe hartuar
për
+të qenë gjuhë programimi, ishte rruga e gabuar. Gjuha në të cilën ju do
të
+krijonit zgjerimet tuaja, nuk do të duhej konceptuar si gjuhë programimi pas
+të vjelës; do të duhej konceptuar si gjuhë programimi. Në fakt, zbuluam
që
+gjuha më e mirë e programimit për këtë qëllim qe Lisp-i.</p>
<p>Ai që e zbuloi këtë <a href="#foot-2">(2)</a>, qe Bernie Greenberg. Ky
shkroi një version të Emacs-it në Multics MacLisp, dhe i shkroi urdhrat e
@@ -108,14 +107,14 @@
patën frikë. Lexuan doracakun, zbuluan që mund të bënin gjëra të
dobishme
dhe mësuan të programonin.</p>
-<p>Pra Bernie pa që një zbatim — një program që bën diçka të
dobishme për
-ju — që ka brenda Lisp dhe që mund ta zgjeroni duke rishkruajtur
+<p>Pra, Bernie pa që një zbatim — një program që bën diçka të
dobishme
+për ju — që ka brenda Lisp dhe që mund ta zgjeroni duke rishkruajtur
programe Lisp, është në fakt një mënyrë shumë e mirë që njerëzit të
mësojnë
programim. U jep atyre një mundësi të shkruajnë programe të vegjël që
janë
të dobishëm për ta, çka në shumicën e fushave ju ndoshta nuk mund ta
kryeni
dot. Mund të nxiten përmes përdorimit praktik — në fazën që
është më e
-vështira — kur nuk besojnë se mund të programojnë, deria arrijnë në
-pikën që janë programuesa.</p>
+vështira — kur nuk besojnë se mund të programojnë, derisa arrijnë
në
+pikën që janë programues.</p>
<p>Në këtë pikë, njerëzit zunë të mendonin se si mund të kishin diçka
të tillë
edhe në një platformë tek e cila nuk kishin sendërtim të plotë
funksional të
@@ -148,7 +147,7 @@
mund të xhironin në një sistem operativ të ngjashëm me Unix-in. Kishte
një
interpretues Lisp, por sendërtova aftësi për veprime specifike përpunimi
drejt e në C — përdorim shtytëzash përpunuesi, futjeje teksi
drejtues,
-lexim dhe shkrim kartelash, rishfaqje në ekran e përmbajtjes së një
+lexim dhe shkrim kartelash, rishfaqje në ekran të përmbajtjes së një
shtytëze, administrim dritaresh përpunuesi.</p>
<p>Tani, ky nuk qe Emacs-i i parë i shkruajtur në C dhe që xhironte nën
Unix. I
@@ -165,24 +164,24 @@
detyrueshme, por me aq sa di pati bashkëpunim.</p>
<p>Gosling dukej, në fillim, se do të bashkëpunonte në këtë frymë.
Shkrojti në
-një një doracak se po e quante program Emacs duke shpresuar që edhe të
tjerë
-nga bashkësia do ta përmirësonin derisa t'ia vlente atë emër. Ky qe
trajtimi
-i duhur karshi një bashkësie — t'u kërkohej të merrnin pjesë e ta
-bënin programin më të mirë. Por pas kësaj dukej se ndërroi mendje, dhe ia
-shiti një shoqërie.</p>
+një doracak se programin po e quante Emacs, duke shpresuar që edhe të tjerë
+nga bashkësia do ta përmirësonin, derisa t'ia vlente atë emër. Ky qe
+trajtimi i duhur karshi një bashkësie — t'u kërkohej të merrnin
pjesë
+e ta bënin programin më të mirë. Por pas kësaj dukej se ndërroi mendje,
dhe
+ia shiti një shoqërie.</p>
-<p>Në kohën që po punoja për sistemin GNU (një sistem operativ
-<em>software</em> i lirë, i ngjashëm me Unix që mjaft vetë gabimisht e
+<p>Në atë kohë po punoja për sistemin GNU (një sistem operativ
+<em>software</em> i lirë, i ngjashëm me Unix, që mjaft vetë gabimisht e
quajnë “Linux”). Nuk kish përpunues Emacs, si <em>software</em>
-të lirë, që xhironte nën Unix. Kisha, megjithëkëtë, një shok që kish
marrë
-pjesë në programimin e Emacs-it të Gosling-ut. Gosling-u i pat dhënë,
përmes
-email-i, leje të përhapte versione të tijat. Më propozoi të përdorja atë
-version. Më tej pashë që Emacs-i Gosling-ut nuk përmbante Lisp të
-vërtetë. Kish një gjuhë programimi që njihej si ‘mocklisp’,
që
-nga sintaksa duket si Lisp, por që nuk kish struktura të dhënash të
-Lisp-it. Kështu që programet nuk qenë të dhëna, dhe mungonin elemente
-jetike të Lisp-it. Strukturat e të dhënave në të qenë vargje, numra dhe
pak
-gjëra të tjera speciale.</p>
+të lirë, që xhironte nën Unix. Por kisha një shok që kish marrë pjesë
në
+programimin e Emacs-it të Gosling-ut. Gosling-u i pat dhënë, përmes
email-i,
+leje të përhapte versione të tijat. Më propozoi të përdorja atë
version. Më
+tej pashë që Emacs-i Gosling-ut nuk përmbante Lisp të vërtetë. Kish një
+gjuhë programimi që njihej si ‘mocklisp’, që nga sintaksa duket
+si Lisp, por që nuk kish struktura të dhënash të Lisp-it. Kështu që
+programet nuk qenë të dhëna, dhe mungonin elemente jetike të Lisp-it.
+Strukturat e të dhënave në të qenë vargje, numra dhe pak gjëra të tjera
+speciale.</p>
<p>Dola në përfundimin se nuk e përdorja dot dhe më duhej ta zëvendësoja
të
tërin, hapi i parë për të cilin qe shkrimi i një interpretuesi të
vërtetë
@@ -209,21 +208,22 @@
<abbr>MIT</abbr> AI lab — të punohej për dijen njerëzore, dhe jo t'i
zihej rruga cilitdo që përdorte dhe përhapte më tej dijen njerëzore.</p>
-<p>Në atë kohë, mund të bënit një kompjuter që hynte në po atë
segment çmimesh
-si kompjuterat e tjerë që nuk qenë menduar për Lisp, vetëm se ky mund të
-xhironte Lisp-in shumë më shpejt se ata, dhe me kontroll të plotë të
llojit
-të të dhënave në çdo veprim, po ashtu. Kompjuterat ezakonshëm ju
shtrëngonin
-të zgjidhnit o shpejtësinë e ekzekutimit, o kontroll të mirë të llojit
të të
-dhënave. Pra, mund të kihej një përpilues Lisp dhe të xhiroheshin
programet
-më shpejt, por kur provohej të merrej <tt>automjeti</tt> i një targe,
-arrihej në përfundime pa kuptim dhe në vazhdim deri në vithisje.</p>
+<p>Në atë kohë, mund të krijonit një kompjuter që hynte në po atë
segment
+çmimesh si kompjuterat e tjerë që nuk qenë menduar për Lisp, vetëm se ky
+mund të xhironte Lisp-in shumë më shpejt se ata, dhe, po ashtu, me kontroll
+të plotë të llojit të të dhënave në çdo veprim. Kompjuterat e
zakonshëm ju
+shtrëngonin të zgjidhnit ose shpejtësinë e ekzekutimit, ose kontroll të
mirë
+të llojit të të dhënave. Pra, mund të kihej një përpilues Lisp dhe të
+xhiroheshin programet më shpejt, por kur provohej të merrej
+<tt>automjeti</tt> i një targe, arrihej në përfundime pa kuptim dhe tek e
+fundit në vithisje.</p>
<p>Makina Lisp qe e zonja të përmbushte udhëzimet gati po aq shpejt sa
makinat
e tjera, por çdo udhëzim — udhëzimi "automjet" do të shkaktonte
kontroll lloji të dhënash — kështu që po të provonit të kërkonit
automjetin e një numri, në një program të përpiluar, do t'ju paraqitej
menjëherë një gabim. E ndërtuan makinën dhe kjo pati një sistem operativ
-Lisp. Qe shkruajtur kjretësisht në Lisp, me përjashtim vetëm të pjesëve
të
+Lisp. Qe shkruajtur krejtësisht në Lisp, me përjashtim vetëm të pjesëve
të
shkruajtura në mikrokod. Njerëzve filloi t'u interesojë prodhimi i tyre, që
do të thoshte se mund të fillonin një biznes.</p>
@@ -248,7 +248,7 @@
të madh makinash, e me radhë. Personat e tjerë në grup qenë të mendimit
që
kjo do të funksiononte.</p>
-<p>Kështu Greenblatt-i mori në punë Russell Noftsker-in, njeriun që më pat
+<p>Greenblatt-i mandej mori në punë Russell Noftsker-in, njeriun që më pat
punësuar mua, që më pas e pat lënë laboratorin AI Lab dhe kish krijuar
një
shoqëri të suksesshme. Russell-i besohej se kish nuhatje për biznes. E
shfaqi këtë nuhatje për biznes duke u thënë personave të tjerë të
grupit,
@@ -262,21 +262,21 @@
krijonin Lisp Machines Inc. sido që të ndodhte dhe të ecnin para me planet e
tyre. Dhe siç e dini, ia dolën mbanë! Gjetën klientin e parë dhe patën
parapagim. Montuan makina dhe i shitën, pastaj krijuan më shumë makina, e
-prapë të tjera. Ia dolën mbanë edhe pse nuk patën ndihmën e shumicës së
+prapë të tjera. Ia dolën mbanë, edhe pse nuk patën ndihmën e shumicës
së
personave të grupit. Edhe Symbolics pati fillim të suksesshëm, pra kishit dy
shoqëri konkurruese makinash Lisp. Kur Symbolics pa që LMI nuk do të
shkërrmoqej, filluan të kërkonin për mënyra se si ta shkatërronin.</p>
-<p>Kështu që në laboratorin tonë braktisja u pasua nga “lufta”.
+<p>Kështu që, në laboratorin tonë, braktisja u pasua nga
“lufta”.
Braktisja erdhi kur Symbolics punësoi krejt <i>hacker</i>-at, hiq mua dhe
ndoca që punonin me kohë të pjesshme te LMI. Mandej nxorrën nga pluhuri
një
-rregull dhe hoqn qafe personat që punonin me kohë të pjesshme për
+rregullore dhe hoqën qafe personat që punonin me kohë të pjesshme për
<abbr>MIT</abbr>-in, kështu që iu desh të iknin plotësisht, e prej kësaj
mbeta vetëm unë. Laboratori AI tani qe i pashpresë. Dhe <abbr>MIT</abbr>
kish bërë një ujdi shumë të marrë me këto dy shoqëritë. Qe një
kontratë
trikahëshe ku secila shoqëri lejonte përdorimin e kodit burim të sistemit
të
makinave Lisp. Këto shoqëri qenë të detyruara të lejonin
<abbr>MIT</abbr>-in
-të përdorte ndryshime e bëra prej tyre. Po nuk thuhej në kontratë që
+të përdorte ndryshime e bëra prej tyre. Por nuk thuhej në kontratë që
<abbr>MIT</abbr>-i gëzonte të drejtën t'i hidhte ato në sistemet e makinave
Lisp të <abbr>MIT</abbr>-it që qenë lejuar nga të dyja shoqëritë. Askush
nuk
pati çuar në mendje që grupi i <i>hacker</i>-ave të laboratorit AI do të
@@ -284,20 +284,20 @@
<p> Kështu që Symbolics hartoi një plan <a href="#foot-4">(4)</a>. I thanë
laboratorit, “Do të vazhdojmë t'ju lejojmë përdorimin e ndryshimeve
-tona, por nuk mund t'i hidhni sistemi <abbr>MIT</abbr> i makinave Lisp. Në
-vend të kësaj, do t'ju lejojmë hyrje në sistemin e makinave Lisp të
+tona, por nuk mund t'i hidhni në sistemin <abbr>MIT</abbr> të makinave
+Lisp. Në vend të kësaj, do t'ju lejojmë hyrje në sistemin e makinave Lisp
të
Symbolics-it, dhe mund ta xhironi, por kjo është e gjitha çka mund të
bëni.”</p>
-<p>Kjo, praktikisht, do të thoshte që kërkuan të zgjidhmin me kë palë do
të
-ishim, dhe të përdornim ose versionin <abbr>MIT</abbr> të sistemit ose
+<p>Kjo, praktikisht, do të thoshte që na kërkuan të zgjidhmin me kë palë
do të
+ishim, dhe të përdornim ose versionin <abbr>MIT</abbr> të sistemit, ose
versionin Symbolics. Cilëndo zgjedhje të bënim, do të përcaktonte se te
cili sistem do të shkonin përmirësimet tona. Po të punonin me dhe të
përmirësonin versionin e Symbolics-it, do të mbështesnim vetëm
Symbolics-in. Po të përdornim dhe përmirësonim versionin <abbr>MIT</abbr>
të
sistemit, i binte ta jepnim punën te të dyja shoqëritë, por Symbolics pa
që
-do ta mbështesnim LMI ngaqë do ta ndihmonim të ekzistonte. Kështu që nuk
na
-u lejua të qëndronim ende asnjanës.</p>
+do të mbështesnim LMI-në, ngaqë do ta ndihmonim të ekzistonte. Kështu
që nuk
+na u lejua të qëndronim ende asnjanës.</p>
<p>Deri në atë pikë, nuk kisha mbajtur anën e asnjërës shoqëri, edhe pse
ndihesha keq kur shihja se ç'i ndodhi bashkësisë sonë dhe
@@ -319,8 +319,8 @@
akti të lig. Kuptova që qenë ndëshkuar paq, ngaqë kishin ngecur në
rrjetën e
konkurrencës, e cila nuk do të largohej apo tretej<a
href="#foot-7">(7)</a>. Ndërkohë, kish ardhur koha të fillohej ndërtimi i
-një bashkësie të re, për të zëvendësuar atë që veprimet e tyre dhe
të tjera
-e zhdukën.</p>
+një bashkësie të re, për të zëvendësuar atë që e zhdukën veprimet e
tyre dhe
+të tjera.</p>
<p>Bashkësia Lisp në vitet '70 nuk kufizohej te <abbr>MIT</abbr> AI Lab, dhe
<i>hacker</i>-at nuk qenë vetëm në <abbr>MIT</abbr>. Lufta e nisur nga
@@ -328,8 +328,8 @@
tjera. Pati persona që hoqën dorë nga bashkëpunimi, dhe kjo i vuri
shkelmin
bashkësisë e kështu nuk mbeti kushedi çë.</p>
-<p>Pasi reshta së ndëshkuari Symbolics-in, më desh të gjeja se ç'të
bëja më
-tej. Duhej të bëjë një sistem operativ të lirë, që të qe i kthjellët
—
+<p>Pasi reshta së ndëshkuari Symbolics-in, m'u desh të gjeja se ç'të
bëja më
+tej. Duhej të bëja një sistem operativ të lirë, që të qe i kthjellët
—
e vetmja mënyrë që njerëzit të mund të punonin tok dhe të shkëmbenin qe
përmes një sistemi operativ të lirë.</p>
@@ -344,18 +344,19 @@
një program në një sistem me ndarje kohe — nëse vithiset një
program,
nuk u bë hataja, është diçka që ndodh te programet, me raste. Por kjo nuk
e
bënte të mirë për shkrimin e një sistemi operativ, ndaj e hodha poshtë
idenë
-e krijimit të një sistemi si një një makinë Lisp.</p>
+e krijimit të një sistemi si një makinë Lisp.</p>
-<p>Vendosa më mirë të bëja një sistem operativ të ngjashëm me Unix-in,
që do të
-kishte sendërtime Lisp që do të xhironin si programe përdoruesi. Kerneli
nuk
-do të shkruhej në Lisp, por do të kishim Lisp. Dhe hartimi i këtij sistemi
-operativ, sistemit operativ GNU, qe ai që më shpuri te shkrimi i GNU
-Emacs-it. Duke bërë kështu, synoja të kryeja minimumin absolut të
mundshëm
-të sendërtimeve Lisp. Madhësia e programeve qe shqetësim shumë i madh.</p>
+<p>Vendosa më mirë të bëja një sistem operativ të ngjashëm me Unix-in,
i cili
+do të kishte sendërtime Lisp që do të xhironin si programe
+përdoruesi. Kerneli nuk do të shkruhej në Lisp, por do të kishim Lisp. Dhe
+hartimi i këtij sistemi operativ, sistemit operativ GNU, qe ai që më shpuri
+te shkrimi i GNU Emacs-it. Duke bërë kështu, synoja të kryeja minimumin
+absolut të mundshëm të sendërtimeve Lisp. Madhësia e programeve qe
shqetësim
+shumë i madh.</p>
<p>Kish njerëz në ato kohë, më 1985, që kishin makina me 1Mb kujtesë, pa
-kujtesë virtuale. Donin të ishin në gjendje të përdornin GNU Emacs. Kjo do
-të thoshte ta mbaja programin sa më të vogël që mundej.</p>
+kujtesë virtuale. Këta donin të ishin në gjendje të përdornin GNU Emacs.
Kjo
+do të thoshte ta mbaja programin sa më të vogël që mundej.</p>
<p>Për shembull, në atë kohë e vetmja strukturë ripërsëritëse qe
‘while’, e cila qe fare e thjeshtë. Nuk kish mënyrë për të
dalë
@@ -366,14 +367,14 @@
“ngjeshe sa të mundet” qe fryma e GNU Emacs-it, fryma e Lisp-it
për Emacs, që në fillim.</p>
-<p>E qartë, sot makinat janë më të mëdhaja, dhe nuk veprojmë më
kështu. Vëmë
+<p>E qartë që sot makinat janë më të mëdha, dhe nuk veprojmë më
kështu. Vëmë
edhe ‘automjeet’, edhe ‘atomjet’ e me radhë, dhe sot
-mundemi të vendosim edhe strukturë tjetër ripërtëritëse. Duam ta
zgjerojmë
+mundemi të vendosim edhe strukturë tjetër ripërsëritëse. Duam ta
zgjerojmë
diçka, por nuk duam ta zgjerojmë deri në shkallën e një Lisp-i të
zakonshëm. Njëherë, sendërtova Common Lisp në makinën Lisp, dhe nuk më
kënaqi kushedi. Diçka që nuk më pëlqen dhe aq shumë janë argumentat
-fjalëkyça. Nuk më duken edhe aq të stilit Lisp; Do t'i ndërroj ndonjë
ditë,
-por minimizoj kohët kur bëj kështu.</p>
+fjalëkyça <a href="#foot-8">(8)</a>. Nuk më duken edhe aq të stilit Lisp;
+Do t'i ndërroj ndonjë ditë, por minimizoj kohët kur bëj kështu.</p>
<p>Ky nuk qe fundi i projekteve GNU që kishin të bënin me Lisp-in. Më
vonë,
diku aty nga 1995, po shihnim mundësinë e fillimit të një projekti për
një
@@ -382,9 +383,9 @@
zgjerueshme, njësoj si përpunuesi. Ãështja qe se cila duhej zgjedhur.</p>
<p>Në atë kohë, <acronym title="Tool Command Language">TCL</acronym> po
-reklamohej rëndshëm për këtë qëllim. Kisha velrësim shumë të ulët
për
+reklamohej rëndshëm për këtë qëllim. Kisha vlerësim shumë të ulët
për
<acronym>TCL</acronym>-në, pikësëpari ngaqë nuk qe Lisp. Ngjante pakëz me
-Lisp-in, por semantikisht nuk qe e tillë, dhe nuk është aq i qëruar.
Mandej
+Lisp-in, por semantikisht nuk qe e tillë, dhe nuk është aq e qëruar.
Mandej
dikush më tregoi një lajmërim me të cilin Sun po përpiqej të punësonte
dikë
për t'u marrë me <acronym>TCL</acronym> për ta bërë “standardin
de-facto për gjuhë zgjerimesh” në botë. Dhe mendova, “Duhet ta
@@ -395,9 +396,9 @@
te zbatimet. Mandej këtë ta këshillonim si paketën e parapëlqyer për
zgjerime për krejt programet GNU.</p>
-<p>Ka një përfitim interesant që ju vjen nga përdorimi i një gjuhe kaq të
-fuqishme siç do të ishte një version Lisp-i, si gjuhën tuaj parësore për
-zgjerime. Mund të sendërtoni gjuhë të tjera, përmes përkthimit të tyre
në
+<p>Ka një përfitim interesant që ju vjen nga përdorimi si gjuhë tuajën
parësore
+për zgjerime i një gjuhe kaq të fuqishme siç do të ishte një version
+Lisp-i. Mund të sendërtoni gjuhë të tjera, përmes përkthimit të tyre
në
gjuhën tuaj parësore. Nëse gjuha juaj parësore është
<acronym>TCL</acronym>,
nuk sendërtoni dot lehtë Lisp-in duke e përkthyer në
<acronym>TCL</acronym>. Por nëse gjuha juaj parësore është Lisp-i, nuk
është
@@ -417,12 +418,12 @@
cilido zbatim që përdorin, vjen me një gjuhë dhe ngecin në të [atë
gjuhë]. Por kur keni një gjuhë të fuqishme që mund të sendërtojë të
tjerat
përmes përkthimit të tyre në të, i jepni kështu përdoruesit një
mundësi
-zgjedhje gjuhe dhe nuk ka më pse të bëjmë më luftë gjuhësh. Kjo është
ajo që
+zgjedhje gjuhe dhe nuk ka pse të bëjmë më luftë gjuhësh. Kjo është ajo
që
shpresojmë të bëjë ‘Guile’, interpretuesi ynë Scheme. Kishim
dikë që punoi verën e shkuar për të përfunduar një përkthyes nga
Python në
-Scheme. Nuk e di nëse ka përfunduar krejtësisht, por cilido i interesuar
për
-këtë projekt, ju lutemi, le të lidhet me ta. Pra ky është plani që kemi
për
-të ardhmen.</p>
+Scheme. Nuk e di nëse ka përfunduar krejtësisht, por cilido që interesohet
+për këtë projekt, ju lutemi, le të lidhet me ta. Pra ky është plani që
kemi
+për të ardhmen.</p>
<p>S'kam folur për <em>software</em>-in e lirë, por më lejoni shkurt t'ju
tregoj paksa se çfarë don të thotë. <em>Software</em> i lirë nuk
nënkupton
@@ -433,7 +434,7 @@
nevojat tuaja, i lirë të rishpërndani kopje për të tjerët dhe i lirë
për të
bërë publike versione të ndryshuara, të zgjeruara. Ky është kuptimi i
<em>software</em>-it të lirë. Nëse përdorni programe jo të lira, keni
humbur
-liri kyçe, ndaj me e bëni kurrë.</p>
+liri kyçe, ndaj mos e bëni kurrë.</p>
<p>Qëllimi i projektit GNU është t'ua bëjë më të lehtë njerëzve
kundërshtimin e
<em>software</em>-it jo të lirë, i cili shtyp lirinë, e sundon përdoruesin,
@@ -450,7 +451,7 @@
në të njëjtin krah. Me <em>software</em>-in e lirë jeni i lirë të
bashkëpunoni me të tjerët, si dhe i lirë të ndihmoni vetveten. Me
<em>software</em>-in jo të lirë, dikush ju sundon dhe i mban njerëzit të
-përçarë. Nuk ju lejojnë të shkëmbeni mes jush, nuk jeni i lirë të
+përçarë. Nuk ju lejojnë të ndani gjëra mes jush, nuk jeni i lirë të
bashkëpunoni ose të ndihmoni shoqërinë, dhe as të ndihmoni vetveten. Të
përçarë dhe të pashpresë është gjendja e përdoruesve që përdorin
<em>software</em> jo të lirë.</p>
@@ -491,25 +492,29 @@
sime, qenë që gjatë një periudhe fillestare <i>hacker</i>-at e
ish-AI-Lab-it, ata në Symbolics ose ata në LMI, vazhduan t'i jepnin
ndryshimet e tyre te sistemi MIT Lisp Machine — edhe pse kontrata nuk
-e detyronte këtë hap. Plani i Symbolics-it qe ta thyente njëanësisht
këtë
-bashkëpunim.</li>
+e detyronte këtë hap. Plani i Symbolics-it qe ta thyente në mënyrë të
+njëanëshme këtë bashkëpunim.</li>
<li id="foot-5">Jo se më dhimbsej veçanërisht fati i LMI-ë, më tepër
ngaqë nuk doja që të
lejohej Symbolics të përfitonte në kurriz të AI Lab-it me agresionin e
vet.</li>
<li id="foot-6">Ky pohim është keqkuptuar sikur thotë që unë kurrë nuk
kam parë te kodi i
-Symbolics-it. Në fakt pohon që kisha parë në të.
-
-<p>Kodi burim i Symbolics-it mund të shihej në MIT, ku edhe më lejohej ta
-shihja, dhe kështu mora vesh së pari rreth ndryshimeve prej tyre. Por kjo
-do të thoshte që duhej të bëja përpjekje shtesë për ta zgjidhur ndryshe
çdo
-problem, me qëllim që të shmangja kopjimin e kodit të Symbolics-it. Pas ca
-kohësh, pashë se qe më mirë të mos shihje fare. Në këtë mënyrë mund
të
-shkruaja kod sipas rrugës më të mirë, pa vrarë mendjen se ç'përmbante
kodi i
-Symbolics-it.</p></li>
+Symbolics-it. Në fakt pohon që kisha parë në të, fillimisht. Kodi burim
nga
+Symbolics qe i passhëm në MIT, ku më lejohej ta shihja, dhe fillimish kjo qe
+rruga se nga i mora vesh ndryshimet e tyre.
+
+<p>Por kjo do të thoshte që duhej të bëja përpjekje shtesë për ta
zgjidhur
+ndryshe çdo problem, me qëllim që të shmangja kopjimin e kodit të
+Symbolics-it. Pas ca kohësh, pashë se qe më mirë të mos shihje fare. Në
+këtë mënyrë mund të shkruaja kod sipas rrugës më të mirë, pa vrarë
mendjen
+se ç'përmbante kodi i Symbolics-it.</p></li>
<li id="foot-7">Symbolics në një rast protestoi te MIT se puna ime, duke u
prishur planin, i
kish kushtuar Symbolics-it një milion dollarë.</li>
+
+<li id="foot-8">Nuk e kam problem që një funksion shumë kompleks dhe i
rëndë të përdorë
+argumente fjalëkyça. Ajo që më bezdis është të bësh funksione të
thjeshtë
+elementarë të tillë si “member” t'i përdorin ato.</li>
</ol>
@@ -557,7 +562,7 @@
<!-- timestamp start -->
U përditësua më:
-$Date: 2013/01/01 20:57:54 $
+$Date: 2013/01/20 12:29:57 $
<!-- timestamp end -->
</p>
Index: gnu/po/manifesto.sq-en.html
===================================================================
RCS file: /web/www/www/gnu/po/manifesto.sq-en.html,v
retrieving revision 1.13
retrieving revision 1.14
diff -u -b -r1.13 -r1.14
--- gnu/po/manifesto.sq-en.html 18 Jan 2013 20:59:11 -0000 1.13
+++ gnu/po/manifesto.sq-en.html 20 Jan 2013 12:29:58 -0000 1.14
@@ -691,7 +691,7 @@
<p>
Updated:
<!-- timestamp start -->
-$Date: 2013/01/18 20:59:11 $
+$Date: 2013/01/20 12:29:58 $
<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
Index: gnu/po/manifesto.sq.po
===================================================================
RCS file: /web/www/www/gnu/po/manifesto.sq.po,v
retrieving revision 1.18
retrieving revision 1.19
diff -u -b -r1.18 -r1.19
--- gnu/po/manifesto.sq.po 20 Jan 2013 12:05:37 -0000 1.18
+++ gnu/po/manifesto.sq.po 20 Jan 2013 12:29:58 -0000 1.19
@@ -37,8 +37,8 @@
"Manifesti i GNU-së (që jepet më poshtë) u shkruajt nga <a
href=\"http://www."
"stallman.org/\">Richard Stallman</a> në fillimet e Projektit GNU, për të "
"kërkuar pjesëmarrje dhe mbështetje. Gjatë pak viteve të para,
përditësohej "
-"nga pak, për ta mbajtur në një hap me zhvillimet, por tani duket se më e
mira "
-"është të lihet i pandryshuar si e kanë parë shumica e njerëzve."
+"nga pak, për ta mbajtur në një hap me zhvillimet, por tani duket se më e "
+"mira është të lihet i pandryshuar si e kanë parë shumica e njerëzve."
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -47,8 +47,8 @@
"different wording could help avoid. Footnotes added since 1993 help clarify "
"these points."
msgstr ""
-"Që prej asaj kohe, kemi nxjerrë ca mësime mbi disa keqkuptime të
rëndomta, të "
-"cilat, me ndihmën e një shprehjeje ndryshe, mund të shmangen. "
+"Që prej asaj kohe, kemi nxjerrë ca mësime mbi disa keqkuptime të
rëndomta, "
+"të cilat, me ndihmën e një shprehjeje ndryshe, mund të shmangen. "
"Poshtëshënimet e shtuara më 1993 ndihmojnë në kthjellimin e këtyre
pikave."
# type: Content of: <p>
@@ -79,11 +79,11 @@
"volunteers are helping me. Contributions of time, money, programs and "
"equipment are greatly needed."
msgstr ""
-"GNU-ja, që është shkurtim për Gnu's Not Unix, është emri i një sistemi
"
-"të plotë <em>software</em>-i, të ngjashëm me Unix, të cilin po e shkruaj
"
-"që ta jap lirisht te cilido që mund ta përdorë. <a href=\"#f1\">(1)</a> "
-"Po më ndihmojnë disa vullnetarë të tjerë. Kontribute në kohë, para, "
-"programe dhe pajisje na janë shumë të nevojshme."
+"GNU-ja, që është shkurtim për Gnu's Not Unix, është emri i një sistemi
të "
+"plotë <em>software</em>-i, të ngjashëm me Unix, të cilin po e shkruaj që
ta "
+"jap lirisht te cilido që mund ta përdorë. <a href=\"#f1\">(1)</a> Po më "
+"ndihmojnë disa vullnetarë të tjerë. Kontribute në kohë, para, programe
dhe "
+"pajisje na janë shumë të nevojshme."
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -138,8 +138,8 @@
"të pavarur nga terminali, dhe ndoshta në fund edhe sistem dritaresh me
bazë "
"Lisp përmes të cilit disa programe Lisp dhe programe të zakonshëm Unix
të "
"ndajnë së bashku të njëjtin ekran. Do të mund të përdoren të dyja,
si C, "
-"ashtu edhe Lisp, si gjuhë programimi sistemi. Për komunikime, do të
provojmë "
-"të ofrojmë mbulim për UUCP, MIT Chaosnet, dhe protokollet Internet."
+"ashtu edhe Lisp, si gjuhë programimi sistemi. Për komunikime, do të "
+"provojmë të ofrojmë mbulim për UUCP, MIT Chaosnet, dhe protokollet
Internet."
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -188,9 +188,9 @@
"thyej solidaritetin me përdoruesit e tjerë në këtë mënyrë. Nuk
mundem, me "
"dëshirën time, të nënshkruaj një marrëveshje moszbulimi apo një
marrëveshje "
"lejeje <em>software</em>-i. Për vite të tëra u përpoqa brenda Artificial
"
-"Intelligence Lab t'u bëja qëndresë këtyre prirjeve dhe të tjerave të
ngjashme, "
-"por në fund ato patën përparuar shumë: nuk mund të rrija më në një
institucion "
-"ku gjëra të tilla bëhen kundër vullnetit tim."
+"Intelligence Lab t'u bëja qëndresë këtyre prirjeve dhe të tjerave të "
+"ngjashme, por në fund ato patën përparuar shumë: nuk mund të rrija më
në një "
+"institucion ku gjëra të tilla bëhen kundër vullnetit tim."
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -466,8 +466,8 @@
"Finally, the overhead of considering who owns the system software and what "
"one is or is not entitled to do with it will be lifted."
msgstr ""
-"Së fundi, dilema se cili është pronar i <em>software</em>-it të sistemit "
-"dhe se çfarë ka ose nuk ka të drejtë të bëjë me të, do të zhduket."
+"Së fundi, dilema se cili është pronar i <em>software</em>-it të sistemit
dhe "
+"se çfarë ka ose nuk ka të drejtë të bëjë me të, do të zhduket."
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -517,8 +517,8 @@
"<strong>“Nobody will use it if it is free, because that means they "
"can't rely on any support.”</strong>"
msgstr ""
-"<strong>“S'ka për ta përdorur kush, po qe se është i lirë, ngaqë
kjo do "
-"të thotë se nuk mund të kenë shpresa për asistencë.”</strong>"
+"<strong>“S'ka për ta përdorur kush, po qe se është i lirë, ngaqë
kjo "
+"do të thotë se nuk mund të kenë shpresa për asistencë.”</strong>"
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -536,10 +536,10 @@
"service, a company to provide just service to people who have obtained GNU "
"free ought to be profitable.<a href=\"#f3\">(4)</a>"
msgstr ""
-"Nëse njerëzit më mirë do të paguanin për GNU-në plus shërbim, se sa
të merrnin "
-"GNU-në falas pa shërbim, një shoqëri që do të ofronte thjesht shërbim
për "
-"njerëzit që e kanë marrë falas GNU, i bie të ishte me leverdi.<a href="
-"\"#f3\">(4)</a>"
+"Nëse njerëzit më mirë do të paguanin për GNU-në plus shërbim, se sa
të "
+"merrnin GNU-në falas pa shërbim, një shoqëri që do të ofronte thjesht "
+"shërbim për njerëzit që e kanë marrë falas GNU, i bie të ishte me
leverdi.<a "
+"href=\"#f3\">(4)</a>"
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -571,9 +571,9 @@
"të zotërojë krejt burimet dhe mjetet e nevojshme. Mandej mund të
punësoni "
"cilindo person të përshtatshëm për të ndrequr problemin tuaj; kështu
nuk "
"jeni në dorën e ndonjë individi. Me Unix-in, çmimi i burimeve e qit
jashtë "
-"diskutimi këtë për shumicën e bizneseve. Me GNU-në kjo do të jetë e "
-"lehtë. Ekziston prapë mundësia që të mos ketë dikë të zotin e të
gatshëm, "
-"por ky problem nuk rrjedh nga ujditë e shpërndarjes. GNU-ja nuk zhduk
krejt "
+"diskutimi këtë për shumicën e bizneseve. Me GNU-në kjo do të jetë e
lehtë. "
+"Ekziston prapë mundësia që të mos ketë dikë të zotin e të gatshëm,
por ky "
+"problem nuk rrjedh nga ujditë e shpërndarjes. GNU-ja nuk zhduk krejt "
"problemet e botës, vetëm disa prej tyre."
# type: Content of: <p>
@@ -636,14 +636,14 @@
"GNU for a fee ought to be successful enough to pay for its advertising and "
"more. This way, only the users who benefit from the advertising pay for it."
msgstr ""
-"Ka forma të ndryshme reklame falas, ose shumë të lirë, që mund të
përdoreshin "
-"për të njoftuar përdorues kompjuterash mbi diçka si GNU-ja. Por mund "
-"të thuhej edhe se dikush mund të mbërrijë te më tepër përdorues "
+"Ka forma të ndryshme reklame falas, ose shumë të lirë, që mund të "
+"përdoreshin për të njoftuar përdorues kompjuterash mbi diçka si GNU-ja.
Por "
+"mund të thuhej edhe se dikush mund të mbërrijë te më tepër përdorues "
"mikrokompjuterash përmes reklamës. Nëse është vërtet kështu, një
biznes që "
-"reklamon rreth shërbimit të kopjimit dhe dërgimit me postë të GNU-së
kundrejt "
-"një pagese i bie të jetë aq i suksesshëm, sa të paguajë për reklamën
e vet e "
-"më tepër. Në këtë mënyrë, vetëm përdoruesit që përfitojnë prej
reklamës "
-"paguajnë për të."
+"reklamon rreth shërbimit të kopjimit dhe dërgimit me postë të GNU-së "
+"kundrejt një pagese i bie të jetë aq i suksesshëm, sa të paguajë për "
+"reklamën e vet e më tepër. Në këtë mënyrë, vetëm përdoruesit që
përfitojnë "
+"prej reklamës paguajnë për të."
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -679,14 +679,14 @@
"into the expensive business of selling operating systems."
msgstr ""
"GNU-ja do ta heqë <em>software</em>-in e sistemeve operativë nga lëmi i "
-"konkurrencës. Nuk do të jeni në gjendje të keni një shans në këtë
zonë, "
-"por as konkurrentët tuaj nuk do të jenë në gjendje të kenë përparësi
mbi "
-"ju. Ju dhe ata do të konkurroni në zona të tjera, ndërkohë që të dy
palët "
-"do të përfitojnë nga kjo e këtushmja. Nëse fusha e biznesit tuaj
është "
-"shitja e një sistemi operativ, nuk keni për ta dashur GNU-në, por për të
"
-"keqen tuaj. Nëse biznesi juaj është diçka tjetër, GNU-ja mund t'ju
shpëtojë "
-"të mos përfundoni në krahët e bizneseve të shtrenjta që merren me
shitje "
-"sistemesh operativë."
+"konkurrencës. Nuk do të jeni në gjendje të keni një shans në këtë
zonë, por "
+"as konkurrentët tuaj nuk do të jenë në gjendje të kenë përparësi mbi
ju. Ju "
+"dhe ata do të konkurroni në zona të tjera, ndërkohë që të dy palët do
të "
+"përfitojnë nga kjo e këtushmja. Nëse fusha e biznesit tuaj është
shitja e "
+"një sistemi operativ, nuk keni për ta dashur GNU-në, por për të keqen
tuaj. "
+"Nëse biznesi juaj është diçka tjetër, GNU-ja mund t'ju shpëtojë të
mos "
+"përfundoni në krahët e bizneseve të shtrenjta që merren me shitje
sistemesh "
+"operativë."
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -695,8 +695,8 @@
"manufacturers and users, reducing the cost to each.<a href=\"#f5\">(6)</a>"
msgstr ""
"Do të doja ta shihja zhvillimin e GNU-së të mbështetur përmes dhurimesh
nga "
-"plot prodhues dhe përdorues, duke ulur kështu kostot për të dy palët.<a "
-"href=\"#f5\">(6)</a>"
+"plot prodhues dhe përdorues, duke ulur kështu kostot për të dy palët.<a
href="
+"\"#f5\">(6)</a>"
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -753,8 +753,8 @@
"the harmful consequences are deliberate destruction."
msgstr ""
"Të nxjerrësh para nga përdoruesit e një programi duke kufizuar
përdorimin e "
-"tij është shkatërruese, ngaqë kufizimi zvogëlon shkallën dhe mënyrat
sipas të "
-"cilave programi mund të përdoret. Kjo zvogëlon sasinë e pasurisë që "
+"tij është shkatërruese, ngaqë kufizimi zvogëlon shkallën dhe mënyrat
sipas "
+"të cilave programi mund të përdoret. Kjo zvogëlon sasinë e pasurisë
që "
"njerëzimi përfton prej programit. Kur bëhet fjalë për një zgjedhje me "
"dashje të kufizimit, pasojat e dëmshme janë shkatërrim me dashje."
@@ -790,8 +790,8 @@
"are not, as a result, condemned to spend our lives standing on the street "
"making faces, and starving. We do something else."
msgstr ""
-"Mund të përgjigjesha se askush nuk është bërë programues me zor.
Shumica jonë "
-"nuk ia dalin dot të nxjerrin një dyshkë duke ndejtur në rrugë e duke "
+"Mund të përgjigjesha se askush nuk është bërë programues me zor.
Shumica "
+"jonë nuk ia dalin dot të nxjerrin një dyshkë duke ndejtur në rrugë e
duke "
"përqeshur kalimtarët. Por nuk jemi, për pasojë, të dënuar ta kalojmë
jetën "
"duke ndejtur në rrugë e përqeshur kalimtarët, duke ngordhur urie.
Bëjmë "
"diçka tjetër."
@@ -917,14 +917,14 @@
"did little harm, and did not obstruct most of the individuals who read the "
"books."
msgstr ""
-"Ideja e të drejtave të kopjimit nuk ka ekzistuar në kohët e lashta, "
-"kur autorët rëndom kopjonin gjerë e gjatë autorë të tjerë në vepra "
-"joletrare. Kjo praktikë qe e dobishme, dhe është e vetmja mënyrë me të
"
-"cilën mbijetuan veprat e shumë autorëve, qoftë edhe pjesërisht. Sistemi
i "
-"të drejtave të kopjimit u krijua shprehimisht për qëllimin e nxitjes së "
-"autorësisë. Në fushën për të cilën u shpik—librat, që vetëm
në "
-"shtypshkronja mund të kopjoheshin me pak shpenzime—bëri pak dëm, "
-"dhe nuk u zuri rrugën shumicës së individëve që lexojnë libra."
+"Ideja e të drejtave të kopjimit nuk ka ekzistuar në kohët e lashta, kur "
+"autorët rëndom kopjonin gjerë e gjatë autorë të tjerë në vepra
joletrare. "
+"Kjo praktikë qe e dobishme, dhe është e vetmja mënyrë me të cilën
mbijetuan "
+"veprat e shumë autorëve, qoftë edhe pjesërisht. Sistemi i të drejtave
të "
+"kopjimit u krijua shprehimisht për qëllimin e nxitjes së autorësisë.
Në "
+"fushën për të cilën u shpik—librat, që vetëm në shtypshkronja
mund të "
+"kopjoheshin me pak shpenzime—bëri pak dëm, dhe nuk u zuri rrugën "
+"shumicës së individëve që lexojnë libra."
# type: Content of: <p>
#. type: Content of: <p>
@@ -1001,8 +1001,8 @@
"<em>Software</em>-i pronësor dhe sekret është i njëvlefshmi moral i "
"vrapuesve në grushta e sipër. E trishtë të thuhet, por i vetmi arbitër
që "
"kemi nuk duket se është kundër sherreve; thjesht i sistemon ato
(“Për "
-"çdo dhjetë metra vrap, mund të godisni një herë”). Në të
vërtetë "
-"ai duhej t'i ndante, dhe të dënonte vrapuesit edhe nëse vetëm provonin
të "
+"çdo dhjetë metra vrap, mund të godisni një herë”). Në të
vërtetë ai "
+"duhej t'i ndante, dhe të dënonte vrapuesit edhe nëse vetëm provonin të "
"ziheshin."
# type: Content of: <p>
@@ -1294,13 +1294,13 @@
"<a name=\"f1\"></a>Shprehja këtu qe e pakujdesshme. Ideja qe që askujt nuk
"
"do t'i duhejt të paguante për <b>leje</b> për të përdorur sistemin GNU.
Por "
"fjalët nuk e bëjnë të qartë këtë, dhe njerëzit shpesh e
interpretojnë si të "
-"thuhej që kopjet e GNU-së do të duhej të shpërndaheshin përherë ose pa
pagesë, "
-"ose me shumë pak. Ky nuk qenë kurrë mendimi ynë; më poshtë, manifesti "
-"përmend mundësinë e ekzistencës së shoqërive që ofrojnë, për fitim, "
-"shërbimin e shpërndarjes. Më pas mësova të bëj me kujdes dallimin mes "
-"“të lirës” në kuptimin e lirisë dhe “të lirës”
në "
-"kuptimin e çmimit. <em>Software</em> i lirë është <em>software</em>-i
për "
-"të cilin përdoruesit janë të lirë ta shpërndajnë dhe ndryshojnë.
Disa "
+"thuhej që kopjet e GNU-së do të duhej të shpërndaheshin përherë ose pa
"
+"pagesë, ose me shumë pak. Ky nuk qenë kurrë mendimi ynë; më poshtë, "
+"manifesti përmend mundësinë e ekzistencës së shoqërive që ofrojnë,
për "
+"fitim, shërbimin e shpërndarjes. Më pas mësova të bëj me kujdes
dallimin "
+"mes “të lirës” në kuptimin e lirisë dhe “të
lirës” "
+"në kuptimin e çmimit. <em>Software</em> i lirë është
<em>software</em>-i "
+"për të cilin përdoruesit janë të lirë ta shpërndajnë dhe ndryshojnë.
Disa "
"përdorues mund të marrin kopje të tij pa pagesë, ndërkohë që të
tjerë "
"paguajnë për të patur kopjet—dhe nëse fondet ndihmojnë për
mbështetjen "
"e përmirësimeve të <em>software</em>-it, aq më mirë. E rëndësishme
është që "
Index: gnu/po/rms-lisp.sq-en.html
===================================================================
RCS file: /web/www/www/gnu/po/rms-lisp.sq-en.html,v
retrieving revision 1.11
retrieving revision 1.12
diff -u -b -r1.11 -r1.12
--- gnu/po/rms-lisp.sq-en.html 1 Jan 2013 20:57:58 -0000 1.11
+++ gnu/po/rms-lisp.sq-en.html 20 Jan 2013 12:29:58 -0000 1.12
@@ -331,7 +331,7 @@
the <abbr>MIT</abbr> AI Lab, and the hackers were not all
at <abbr>MIT</abbr>. The war that Symbolics started was what wiped
out <abbr>MIT</abbr>, but there were other events going on then. There
-were people giving up on cooperation and together, this wiped out the
+were people giving up on cooperation, and together this wiped out the
community and there wasn't much left.</p>
<p>Once I stopped punishing Symbolics, I had to figure out what to do
@@ -374,12 +374,13 @@
of Emacs Lisp, from the beginning.</p>
<p>Obviously, machines are bigger now, and we don't do it that way
-anymore. We put in ‘caar’ and ‘cadr’ and so
+any more. We put in ‘caar’ and ‘cadr’ and so
on, and we might put in another looping construct one of these
days. We're willing to extend it some now, but we don't want to extend
it to the level of common Lisp. I implemented Common Lisp once on the
Lisp machine, and I'm not all that happy with it. One thing I don't
-like terribly much is keyword arguments. They don't seem quite Lispy
+like terribly much is keyword arguments <a href="#foot-8">(8)</a>.
+They don't seem quite Lispy
to me; I'll do it sometimes but I minimize the times when I do
that.</p>
@@ -508,18 +509,23 @@
aggression against the AI Lab.</li>
<li id="foot-6">This statement has been misconstrued as saying that I
-never, ever looked at Symbolics' code. Actually it says I did.
-
-<p>The Symbolics source code was available at MIT, where I was
+never, ever looked at Symbolics' code. Actually it says I did look,
+at first. The Symbolics source code was available at MIT, where I was
entitled to read it, and at first that's how I found out about their
-changes. But that meant I had to make extra effort to solve each
-problem differently, in order to avoid copying Symbolics code. After
-a while, I concluded it was better not to even look. That way I could
-write code in whatever way was best, without concern for what was in
+changes.
+
+<p>But that meant I had to make a special effort to solve each problem
+differently, in order to avoid copying Symbolics code. After a while,
+I concluded it was better not to even look. That way I could write
+code in whatever way was best, without concern for what might be in
Symbolics' code.</p></li>
<li id="foot-7">Symbolics at one point protested to MIT that my work,
by thwarting their plan, had cost Symbolics a million dollars.</li>
+
+<li id="foot-8">I don't mind if a very complex and heavyweight
+function takes keyword arguments. What bothers me is making simple
+basic functions such as “member” use them.</li>
</ol>
</div>
@@ -556,7 +562,7 @@
<p>
Updated:
<!-- timestamp start -->
-$Date: 2013/01/01 20:57:58 $
+$Date: 2013/01/20 12:29:58 $
<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
Index: gnu/po/rms-lisp.sq.po
===================================================================
RCS file: /web/www/www/gnu/po/rms-lisp.sq.po,v
retrieving revision 1.20
retrieving revision 1.21
diff -u -b -r1.20 -r1.21
--- gnu/po/rms-lisp.sq.po 20 Jan 2013 11:40:56 -0000 1.20
+++ gnu/po/rms-lisp.sq.po 20 Jan 2013 12:29:58 -0000 1.21
@@ -14,12 +14,15 @@
"MIME-Version: 1.0\n"
"Content-Type: text/plain; charset=UTF-8\n"
"Content-Transfer-Encoding: 8bit\n"
-"Outdated-Since: 2013-01-14 13:55-0500\n"
# type: Content of: <title>
#. type: Content of: <title>
-msgid "My Lisp Experiences and the Development of GNU Emacs - GNU Project -
Free Software Foundation (FSF)"
-msgstr "Përvoja Ime Me Lisp dhe Zhvillimi i GNU Emacs - Projekti GNU - Free
Software Foundation (FSF)"
+msgid ""
+"My Lisp Experiences and the Development of GNU Emacs - GNU Project - Free "
+"Software Foundation (FSF)"
+msgstr ""
+"Përvoja Ime Me Lisp dhe Zhvillimi i GNU Emacs - Projekti GNU - Free Software
"
+"Foundation (FSF)"
# type: Content of: <h2>
#. type: Content of: <h2>
@@ -28,285 +31,1142 @@
# type: Content of: <h3>
#. type: Content of: <h3>
-msgid "(Transcript of Richard Stallman's Speech, 28 Oct 2002, at the
International Lisp Conference)."
-msgstr "(Transkriptim i Fjalës së Richard Stallman-it, 28 Tetor 2002, në
International Lisp Conference)."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Since none of my usual speeches have anything to do with Lisp, none of
them were appropriate for today. So I'm going to have to wing it. Since I've
done enough things in my career connected with Lisp I should be able to say
something interesting."
-msgstr "Ngaqë asnjë nga fjalimet e mia të zakonshme nuk lidhet gjëkundi me
Lisp-in, asnjë prej tyre nuk qe i përshtatshëm për sot. Ndaj do të më
duhet të improvizoj. Ngaqë gjatë karrierës time kam bërë boll gjëra që
lidhen me Lisp-in, do të duhej të isha në gjendje të them diçka
interesante."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "My first experience with Lisp was when I read the Lisp 1.5 manual in
high school. That's when I had my mind blown by the idea that there could be a
computer language like that. The first time I had a chance to do anything with
Lisp was when I was a freshman at Harvard and I wrote a Lisp interpreter for
the <abbr title=\"Programmed Data Processor\">PDP</abbr>-11. It was a very
small machine — it had something like 8k of memory — and I managed
to write the interpreter in a thousand instructions. This gave me some room for
a little bit of data. That was before I got to see what real software was like,
that did real system jobs."
-msgstr "Takimi im i parë me Lisp-in qe leximi i doracakut të Lisp 1.5-s në
shkollën e mesme. Kjo qe koha kur më iku mendja nga ideja që mund të kishte
një gjuhë kompjuteri si kjo. Hera e parë që pata rastin të bëj diçka me
Lisp-in qe kur isha riosh në Harvard dhe shkruajta një interpretues Lisp për
<abbr title=\"Programmed Data Processor\">PDP</abbr>-11. Qe makinë shumë e
vogël — kish a s'kish 8k kujtesë — dhe ia dola të shkruaj
interpretuesin brenda një mijë udhëzimesh. Kjo më la pak vend për pakëz
të dhëna. Kjo ndodhi përpara se të arrija të shihja se çfarë qe vërtet
një <em>software</em>, ai që kryente detyra të vërteta në sistem."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "I began doing work on a real Lisp implementation with JonL White once I
started working at <abbr title=\"Massachusetts Institute of
Technology\">MIT</abbr>. I got hired at the Artificial Intelligence Lab not by
JonL, but by Russ Noftsker, which was most ironic considering what was to come
— he must have really regretted that day."
-msgstr "Zura të punoj për një sendërtim të njëmendtë Lisp me JonL
White-in sapo fillova të punoj në <abbr title=\"Massachusetts Institute of
Technology\">MIT</abbr>. Më punësuan në Artificial Intelligence Lab, jo
JonL-ja, por Russ Noftsker-i, çka qe më ironikja kur mendon se ç'do të
vinte më pas — vërtet duhet të jetë penduar për atë ditë."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "During the 1970s, before my life became politicized by horrible events,
I was just going along making one extension after another for various programs,
and most of them did not have anything to do with Lisp. But, along the way, I
wrote a text editor, Emacs. The interesting idea about Emacs was that it had a
programming language, and the user's editing commands would be written in that
interpreted programming language, so that you could load new commands into your
editor while you were editing. You could edit the programs you were using and
then go on editing with them. So, we had a system that was useful for things
other than programming, and yet you could program it while you were using it. I
don't know if it was the first one of those, but it certainly was the first
editor like that."
-msgstr "Gjatë viteve '70, përpara se jeta ime të politizohej nga ngjarje
të tmerrshme, thjesht e shtyja duke bërë zgjerim pas zgjerimi për programe
të ndryshme, dhe shumica e tyre nuk kishin të bënin aspak me Lisp-in. Por,
në rrugë e sipër, shkrojta një përpunues tekstesh, Emacs. Ideja
interesante rreth Emacs-it qe që kish një gjuhë programimi brenda, dhe që
urdhrat e përdoruesit për përpunime mund të shkruheshin në atë gjuhë të
interpretuar programimesh, e kështu mund të ngarkonit urdhra të reja te
përpunuesi juaj ndërkohë që punonit me të. Mund të përpunonit programet
që po përdornit dhe të vazhdonit të përpunonit me ta. Pra, kishim një
sistem që qe i dobishëm për gjëra të tjera veç programimit, dhe
ndërkohë mund ta programonit, teksa e përdornit. Nuk e di nëse qe e para
ndër gjëra të tilla, por sigurisht qe përpunuesi i parë i tillë."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "This spirit of building up gigantic, complicated programs to use in
your own editing, and then exchanging them with other people, fueled the spirit
of free-wheeling cooperation that we had at the AI Lab then. The idea was that
you could give a copy of any program you had to someone who wanted a copy of
it. We shared programs to whomever wanted to use them, they were human
knowledge. So even though there was no organized political thought relating the
way we shared software to the design of Emacs, I'm convinced that there was a
connection between them, an unconscious connection perhaps. I think that it's
the nature of the way we lived at the AI Lab that led to Emacs and made it what
it was."
-msgstr "Kjo frymë e krijimit të programeve gjigante, të ndërlikuara, për
përdorim për përpunimin tuaj, e mandej shkëmbimi i tyre me persona të
tjerë, ndezi frymën e bashkëpunimit të lirë që shihnim atëherë në AI
Lab. Ideja qe që mund t'ia jepnit kopjen e çfarëdo programi që kishit
dikujt që donte një kopje të tij. I ndanim programet me këdo që donte t'i
përdorte ato, përbënin dije njerëzore. Pra edhe pse nuk kish mendim politik
të kristalizuar që të lidhej me mënyrën sipas të cilës shkëmbenim
<em>software</em> për hartimin e Emacs-it, jam i bindur që pat një lidhje
mes tyre, ndoshta një lidhje jo të vetëdijshme. Mendoj se është natyra e
mënyrës se si jetonim në AI Lab ajo që shpuri te Emacs dhe e bëri atë që
është."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "The original Emacs did not have Lisp in it. The lower level language,
the non-interpreted language — was <abbr>PDP</abbr>-10 Assembler. The
interpreter we wrote in that actually wasn't written for Emacs, it was written
for <acronym title=\"Text Editor and COrrector\">TECO</acronym>. It was our
text editor, and was an extremely ugly programming language, as ugly as could
possibly be. The reason was that it wasn't designed to be a programming
language, it was designed to be an editor and command language. There were
commands like ‘5l’, meaning ‘move five lines’, or
‘i’ and then a string and then an ESC to insert that string. You
would type a string that was a series of commands, which was called a command
string. You would end it with ESC ESC, and it would get executed."
-msgstr "Emacs-i origjinal nuk përmbante Lisp. Gjuha e nivelit të ulët,
gjuha e painterpretueshme — qe <abbr>PDP</abbr>-10 Assembler.
Interpretuesi që shkruajtëm, në fakt nuk u shkruajt për Emacs, u shkruajt
për <acronym title=\"Text Editor and COrrector\">TECO</acronym>. Ky qe
përpunuesi ynë i teksteve, dhe qe një gjuhë programimi tejet e shpifur, e
shpifur sa më s'bëhej. Arsyeja qe se nuk qe hartuar për të qenë gjuhë
programimi, qe hartuar për të qenë gjuhë përpunuesi dhe urdhrash. Kish
urdhra të tilla si ‘5l’, për ‘zhvendosu pesë
rreshta’, ose ‘i’ e mandej një varg e mandej një ESC për
ta futur atë varg diku. Mund të shkruanit një varg që mund të ishte një
radhë urdhrash, e që quhej varg urdhrash. E përfundonit me ESC ESC, dhe
kështu mund të ekzekutohej."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Well, people wanted to extend this language with programming
facilities, so they added some. For instance, one of the first was a looping
construct, which was < >. You would put those around things and it would
loop. There were other cryptic commands that could be used to conditionally
exit the loop. To make Emacs, we <a href=\"#foot-1\">(1)</a> added facilities
to have subroutines with names. Before that, it was sort of like Basic, and the
subroutines could only have single letters as their names. That was hard to
program big programs with, so we added code so they could have longer names.
Actually, there were some rather sophisticated facilities; I think that Lisp
got its unwind-protect facility from <acronym>TECO</acronym>."
-msgstr "Njerëzit donin ta zgjeronin këtë gjuhë me aftësi programimi, ndaj
edhe shtuan ca syresh. Për shembull, nga të parat qe një mekanizëm
përsëritjeje, që qe < >. Mund t'i vinit këto rreth një gjëje dhe
kjo gjë do të përsëritej. Kish edhe të tjerë urdhra të mistershëm që
mund të përdoreshin për të dalë nga përsëritja sipas një kushti. Për
të krijuar Emacs-in, na <a href=\"#foot-1\">(1)</a> u desh të shtonim
aftësinë për të pasur nënrutina të emërtuara. Para kësaj, qe pak a
shumë si Basic, dhe nënrutinat mund të kishin vetëm një shkronjë si
emër. Me to, qe e vështirë të programoheshin programe të mëdha, ndaj
shtuam kod që të mund të kiheshin emra të gjatë. Në fakt, kish edhe disa
aftësi të tjera të sofistikuara; kam përshtypjen se Lisp-i, aftësinë për
\"unwind-protect\", e mori nga <acronym>TECO</acronym>."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "We started putting in rather sophisticated facilities, all with the
ugliest syntax you could ever think of, and it worked — people were able
to write large programs in it anyway. The obvious lesson was that a language
like <acronym>TECO</acronym>, which wasn't designed to be a programming
language, was the wrong way to go. The language that you build your extensions
on shouldn't be thought of as a programming language in afterthought; it should
be designed as a programming language. In fact, we discovered that the best
programming language for that purpose was Lisp."
-msgstr "Filluam duke shtuar aftësi pak a shumë të sofistikuara, krejt me
sintaksën më të shpifur që mund të mendoni, dhe funksionoi —
njerëzit prapëseprapë qenë të zotët të shkruanin programe të mëdhenj
me të. Mësimi i qartë qe që një gjuhë si <acronym>TECO</acronym>, e cila
nuk qe hartuar për të qenë gjuhë programimi, ishte rruga e gabuar. Gjuha
në të cilën ju do të krijonit zgjerimet tuaja, nuk do të duhej konceptuar
si gjuhë programimi pas të vjelës; do të duhej konceptuar si gjuhë
programimi. Në fakt, zbuluam që gjuha më e mirë e programimit për këtë
qëllim qe Lisp-i."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "It was Bernie Greenberg, who discovered that it was <a
href=\"#foot-2\">(2)</a>. He wrote a version of Emacs in Multics MacLisp, and
he wrote his commands in MacLisp in a straightforward fashion. The editor
itself was written entirely in Lisp. Multics Emacs proved to be a great success
— programming new editing commands was so convenient that even the
secretaries in his office started learning how to use it. They used a manual
someone had written which showed how to extend Emacs, but didn't say it was a
programming. So the secretaries, who believed they couldn't do programming,
weren't scared off. They read the manual, discovered they could do useful
things and they learned to program."
-msgstr "Ai që e zbuloi këtë <a href=\"#foot-2\">(2)</a>, qe Bernie
Greenberg. Ky shkroi një version të Emacs-it në Multics MacLisp, dhe i
shkroi urdhrat e veta në MacLisp në mënyrë të drejtpërdrejtë.
Përpunuesi në vetvete qe shkruajtur krejtësisht në Lisp. Multics Emacs u
shndërrua në sukses të madh — programimi i urdhrave të rinj për
përpunimin qe kaq i përshtatshëm sa edhe sekretaret në zyrën e tij filluan
të mësonin se si ta përdornin. Përdorën një doracak që e pat shkrojtur
dikush e që tregonte se si të zgjerohej Emacs-i, por që nuk thoshte se
bëhej fjalë për programim. Kështu që sekretaret, që besonin se nuk
programonin dot, nuk patën frikë. Lexuan doracakun, zbuluan që mund të
bënin gjëra të dobishme dhe mësuan të programonin."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "So Bernie saw that an application — a program that does something
useful for you — which has Lisp inside it and which you could extend by
rewriting the Lisp programs, is actually a very good way for people to learn
programming. It gives them a chance to write small programs that are useful for
them, which in most arenas you can't possibly do. They can get encouragement
for their own practical use — at the stage where it's the hardest —
where they don't believe they can program, until they get to the point where
they are programmers."
-msgstr "Pra, Bernie pa që një zbatim — një program që bën diçka
të dobishme për ju — që ka brenda Lisp dhe që mund ta zgjeroni duke
rishkruajtur programe Lisp, është në fakt një mënyrë shumë e mirë që
njerëzit të mësojnë programim. U jep atyre një mundësi të shkruajnë
programe të vegjël që janë të dobishëm për ta, çka në shumicën e
fushave ju ndoshta nuk mund ta kryeni dot. Mund të nxiten përmes përdorimit
praktik — në fazën që është më e vështira — kur nuk besojnë
se mund të programojnë, derisa arrijnë në pikën që janë programues."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "At that point, people began to wonder how they could get something like
this on a platform where they didn't have full service Lisp implementation.
Multics MacLisp had a compiler as well as an interpreter — it was a
full-fledged Lisp system — but people wanted to implement something like
that on other systems where they had not already written a Lisp compiler. Well,
if you didn't have the Lisp compiler you couldn't write the whole editor in
Lisp — it would be too slow, especially redisplay, if it had to run
interpreted Lisp. So we developed a hybrid technique. The idea was to write a
Lisp interpreter and the lower level parts of the editor together, so that
parts of the editor were built-in Lisp facilities. Those would be whatever
parts we felt we had to optimize. This was a technique that we had already
consciously practiced in the original Emacs, because there were certain fairly
high level features which we re-implemented in machine language, making them
into <acronym>TECO</acronym> primitives. For instance, there was a
<acronym>TECO</acronym> primitive to fill a paragraph (actually, to do most of
the work of filling a paragraph, because some of the less time-consuming parts
of the job would be done at the higher level by a <acronym>TECO</acronym>
program). You could do the whole job by writing a <acronym>TECO</acronym>
program, but that was too slow, so we optimized it by putting part of it in
machine language. We used the same idea here (in the hybrid technique), that
most of the editor would be written in Lisp, but certain parts of it that had
to run particularly fast would be written at a lower level."
-msgstr "Në këtë pikë, njerëzit zunë të mendonin se si mund të kishin
diçka të tillë edhe në një platformë tek e cila nuk kishin sendërtim të
plotë funksional të Lisp-it. Multics MacLisp kish një përpilues dhe një
interpretues — qe sistem Lisp i kompletuar — por njerëzit donin
të sendërtonin diçka të tillë në sisteme të tjera ku nuk kishin
shkruajtur akoma ndonjë përpilues Lisp. Pra, po të mos kishit përpiluesin
Lisp, nuk shkruanit dot plotësisht përpunuesin në Lisp — do të ishte
shumë i ngadaltë, veçanërisht riparaqitja, po qe se bëhej fjalë të
xhirohej Lisp i interpretuar. Ndaj zhvilluam një teknikë hibride. Ideja qe
të shkruanim në një të vetëm një interpretues Lisp dhe pjesët e nivelit
të ulët tok, që kështu një pjesë e përpunuesit të qenë pjesë të
brendshme të Lisp-it. Këto do të ishin çfarëdo pjesësh që ne mendonim se
duheshin përsosur. Kjo qe një teknikë që e kishim praktikuar tashmë me
vetëdije në Emacs-in origjinal, ngaqë kish disa veçori deri diku të
nivelit të lartë, të cilat i risendërtuam në gjuhën e makinës, duke i
shndërruar në primitivë <acronym>TECO</acronym>. për shembull, kish një
primitiv <acronym>TECO</acronym> për mbushjen e një paragrafi (në fakt, për
kryerjen e shumicës së punës për mbushjen e një paragrafi, ngaqë disa nga
pjesët më pak të lodhshme të punës i binte të kryheshin në një nivel
më të lartë, nga një program <acronym>TECO</acronym>). Mund ta bënit krejt
punën duke shkruajtur një program <acronym>TECO</acronym>, por kjo qe shumë
e ngadaltë, ndaj e përsosëm duke hedhur pjesë të tij në gjuhën e
makinës. Përdorëm këtu të njëjtën ide (atë te teknika hibride), që
pjesa dërrmuese e përpunuesit të shkruhej në Lisp, por disa pjesë të tij,
të cilat duhej të xhironin veçanërisht shpejt, të shkruheshin në nivel
më të ulët."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Therefore, when I wrote my second implementation of Emacs, I followed
the same kind of design. The low level language was not machine language
anymore, it was C. C was a good, efficient language for portable programs to
run in a Unix-like operating system. There was a Lisp interpreter, but I
implemented facilities for special purpose editing jobs directly in C —
manipulating editor buffers, inserting leading text, reading and writing files,
redisplaying the buffer on the screen, managing editor windows."
-msgstr "Kështu që, kur shkrojta sendërtimin tim të dytë të Emacs-it,
ndoqa të njëjtën lloj skeme. Gjuha e nivelit të ulët nuk qe më gjuha e
makinës, qe C-ja. C-ja qe gjuhë e mirë, e efektshme për programe të
kalueshëm, që të mund të xhironin në një sistem operativ të ngjashëm me
Unix-in. Kishte një interpretues Lisp, por sendërtova aftësi për veprime
specifike përpunimi drejt e në C — përdorim shtytëzash përpunuesi,
futjeje teksi drejtues, lexim dhe shkrim kartelash, rishfaqje në ekran të
përmbajtjes së një shtytëze, administrim dritaresh përpunuesi."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Now, this was not the first Emacs that was written in C and ran on
Unix. The first was written by James Gosling, and was referred to as GosMacs. A
strange thing happened with him. In the beginning, he seemed to be influenced
by the same spirit of sharing and cooperation of the original Emacs. I first
released the original Emacs to people at <abbr>MIT</abbr>. Someone wanted to
port it to run on Twenex — it originally only ran on the Incompatible
Timesharing System we used at <abbr>MIT</abbr>. They ported it to Twenex, which
meant that there were a few hundred installations around the world that could
potentially use it. We started distributing it to them, with the rule that
“you had to send back all of your improvements” so we could all
benefit. No one ever tried to enforce that, but as far as I know people did
cooperate."
-msgstr "Tani, ky nuk qe Emacs-i i parë i shkruajtur në C dhe që xhironte
nën Unix. I pari qe shkruajtur nga James Gosling, dhe i referoheshin si
GosMacs. I ndodhi diçka e çuditshme. Në fillim, ngjante se ndikohej nga e
njëjta frymë e shkëmbimit dhe bashkëpunimit me Emacs-in origjinal. Emacs-in
e parë origjinal e pata hedhur në qarkullim për personat në
<abbr>MIT</abbr>. Dikush dëshironte ta bënte të xhironte në Twenex —
në fillim xhironte vetëm në <i>Incompatible Timesharing System</i> që
përdornim në <abbr>MIT</abbr>. E kaluan në Twenex, që do të thoshte se
kish ndoca qindra instalime nëpër botë që mundej ta përdornin. Zumë tua
dërgonim atyre, me kusht që “duhet të na dërgoni krejt përmirësimet
që i bëni” që të përfitonim të gjithë. Askush nuk u përpoq ta
bënte këtë të detyrueshme, por me aq sa di pati bashkëpunim."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Gosling did, at first, seem to participate in this spirit. He wrote in
a manual that he called the program Emacs hoping that others in the community
would improve it until it was worthy of that name. That's the right approach to
take towards a community — to ask them to join in and make the program
better. But after that he seemed to change the spirit, and sold it to a
company."
-msgstr "Gosling dukej, në fillim, se do të bashkëpunonte në këtë frymë.
Shkrojti në një doracak se programin po e quante Emacs, duke shpresuar që
edhe të tjerë nga bashkësia do ta përmirësonin, derisa t'ia vlente atë
emër. Ky qe trajtimi i duhur karshi një bashkësie — t'u kërkohej të
merrnin pjesë e ta bënin programin më të mirë. Por pas kësaj dukej se
ndërroi mendje, dhe ia shiti një shoqërie."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "At that time I was working on the GNU system (a free software Unix-like
operating system that many people erroneously call “Linux”). There
was no free software Emacs editor that ran on Unix. I did, however, have a
friend who had participated in developing Gosling's Emacs. Gosling had given
him, by email, permission to distribute his own version. He proposed to me that
I use that version. Then I discovered that Gosling's Emacs did not have a real
Lisp. It had a programming language that was known as ‘mocklisp’,
which looks syntactically like Lisp, but didn't have the data structures of
Lisp. So programs were not data, and vital elements of Lisp were missing. Its
data structures were strings, numbers and a few other specialized things."
-msgstr "Në atë kohë po punoja për sistemin GNU (një sistem operativ
<em>software</em> i lirë, i ngjashëm me Unix, që mjaft vetë gabimisht e
quajnë “Linux”). Nuk kish përpunues Emacs, si <em>software</em>
të lirë, që xhironte nën Unix. Por kisha një shok që kish marrë pjesë
në programimin e Emacs-it të Gosling-ut. Gosling-u i pat dhënë, përmes
email-i, leje të përhapte versione të tijat. Më propozoi të përdorja atë
version. Më tej pashë që Emacs-i Gosling-ut nuk përmbante Lisp të
vërtetë. Kish një gjuhë programimi që njihej si ‘mocklisp’,
që nga sintaksa duket si Lisp, por që nuk kish struktura të dhënash të
Lisp-it. Kështu që programet nuk qenë të dhëna, dhe mungonin elemente
jetike të Lisp-it. Strukturat e të dhënave në të qenë vargje, numra dhe
pak gjëra të tjera speciale."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "I concluded I couldn't use it and had to replace it all, the first step
of which was to write an actual Lisp interpreter. I gradually adapted every
part of the editor based on real Lisp data structures, rather than ad hoc data
structures, making the data structures of the internals of the editor exposable
and manipulable by the user's Lisp programs."
-msgstr "Dola në përfundimin se nuk e përdorja dot dhe më duhej ta
zëvendësoja të tërin, hapi i parë për të cilin qe shkrimi i një
interpretuesi të vërtetë Lisp. Dora-dorës përshtata çdo pjesë të
përpunuesit duke e bazuar në struktura të dhënash Lisp faktike, në vend
të strukturave <i>ad hoc</i> për të dhënat, duke i bërë strukturat e të
dhënave të mekanizmave të brendshme të përpunuesit të ekspozueshme dhe
të trajtueshme nga programet Lisp të përdoruesit."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "The one exception was redisplay. For a long time, redisplay was sort of
an alternate world. The editor would enter the world of redisplay and things
would go on with very special data structures that were not safe for garbage
collection, not safe for interruption, and you couldn't run any Lisp programs
during that. We've changed that since — it's now possible to run Lisp
code during redisplay. It's quite a convenient thing."
-msgstr "Përjashtim qe rishfaqja. Për shumë kohë, rishfaqja qe njëfarë
bote tjetër. Përpunuesi mund të kalonte në botën e rishfaqjeve dhe gjërat
do të vazhdonin me struktura të dhënash tejet speciale që nuk qenë pa dëm
për grumbullim hedhurinash, as për ndërprerje, dhe nuk mund të xhironit
ndonjë program Lisp gjatë kohës që ndodhte kjo. E ndryshuam ama —
tani është e mundur të xhirohet kod Lisp gjatë rishfaqjes. Ãka vjen jo pak
ndoresh."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "This second Emacs program was ‘free software’ in the modern
sense of the term — it was part of an explicit political campaign to make
software free. The essence of this campaign was that everybody should be free
to do the things we did in the old days at <abbr>MIT</abbr>, working together
on software and working with whomever wanted to work with us. That is the
basis for the free software movement — the experience I had, the life
that I've lived at the <abbr>MIT</abbr> AI lab — to be working on human
knowledge, and not be standing in the way of anybody's further using and
further disseminating human knowledge."
-msgstr "Ky program i dytë Emacs qe ‘<em>software</em> i lirë’
në kuptimin modern të fjalës — qe pjesë e një fushate të deklaruar
politike për krijim <em>software</em>-i të lirë. Thelbi i kësaj fushate qe
që kushdo duhet të jetë i lirë të bëjë gjërat që bënim ne dikur në
<abbr>MIT</abbr>, të punohej tok mbi <em>software</em>-e dhe të punohej me
këdo që donte të punonte me ne. Kjo është baza e lëvizjes për
<em>software</em> të lirë — përvoja që pata, jeta që bëja në
<abbr>MIT</abbr> AI lab — të punohej për dijen njerëzore, dhe jo t'i
zihej rruga cilitdo që përdorte dhe përhapte më tej dijen njerëzore."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "At the time, you could make a computer that was about the same price
range as other computers that weren't meant for Lisp, except that it would run
Lisp much faster than they would, and with full type checking in every
operation as well. Ordinary computers typically forced you to choose between
execution speed and good typechecking. So yes, you could have a Lisp compiler
and run your programs fast, but when they tried to take <tt>car</tt> of a
number, it got nonsensical results and eventually crashed at some point."
-msgstr "Në atë kohë, mund të krijonit një kompjuter që hynte në po atë
segment çmimesh si kompjuterat e tjerë që nuk qenë menduar për Lisp,
vetëm se ky mund të xhironte Lisp-in shumë më shpejt se ata, dhe, po ashtu,
me kontroll të plotë të llojit të të dhënave në çdo veprim. Kompjuterat
e zakonshëm ju shtrëngonin të zgjidhnit ose shpejtësinë e ekzekutimit, ose
kontroll të mirë të llojit të të dhënave. Pra, mund të kihej një
përpilues Lisp dhe të xhiroheshin programet më shpejt, por kur provohej të
merrej <tt>automjeti</tt> i një targe, arrihej në përfundime pa kuptim dhe
tek e fundit në vithisje."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "The Lisp machine was able to execute instructions about as fast as
those other machines, but each instruction — a car instruction would do
data typechecking — so when you tried to get the car of a number in a
compiled program, it would give you an immediate error. We built the machine
and had a Lisp operating system for it. It was written almost entirely in Lisp,
the only exceptions being parts written in the microcode. People became
interested in manufacturing them, which meant they should start a company."
-msgstr "Makina Lisp qe e zonja të përmbushte udhëzimet gati po aq shpejt sa
makinat e tjera, por çdo udhëzim — udhëzimi \"automjet\" do të
shkaktonte kontroll lloji të dhënash — kështu që po të provonit të
kërkonit automjetin e një numri, në një program të përpiluar, do t'ju
paraqitej menjëherë një gabim. E ndërtuan makinën dhe kjo pati një sistem
operativ Lisp. Qe shkruajtur krejtësisht në Lisp, me përjashtim vetëm të
pjesëve të shkruajtura në mikrokod. Njerëzve filloi t'u interesojë
prodhimi i tyre, që do të thoshte se mund të fillonin një biznes."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "There were two different ideas about what this company should be like.
Greenblatt wanted to start what he called a “hacker” company. This
meant it would be a company run by hackers and would operate in a way conducive
to hackers. Another goal was to maintain the AI Lab culture <a
href=\"#foot-3\">(3)</a>. Unfortunately, Greenblatt didn't have any business
experience, so other people in the Lisp machine group said they doubted whether
he could succeed. They thought that his plan to avoid outside investment
wouldn't work."
-msgstr "Kish dy ide të ndryshme rreth se si mund të ishte shoqëria.
Greenblatt-i donte të fillonte atë çka e quante shoqëri
“hacker-ash”. Kjo donte të thoshte një shoqëri e administruar
nga <i>hackers</i> dhe do të funksiononte në një mënyrë nxitëse për
<i>hackers</i>-at. Një synim tjetër që të vazhdohej kultura e laobratorit
AI Lab <a href=\"#foot-3\">(3)</a>. Për fat të keq, Greenblatt-i nuk kish
ndonjë përvojë në punë biznesi, ndaj të tjerë persona në grupin e
makinave Lisp thanë se dyshonin se mund t'ia dilte mbanë. Qenë të mendimit
që plani i tij për të shmangur investime nga jashtë grupit nuk kish për
të funksionuar."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Why did he want to avoid outside investment? Because when a company has
outside investors, they take control and they don't let you have any scruples.
And eventually, if you have any scruples, they also replace you as the manager."
-msgstr "Pse donte të shmangte investimet nga jashtë? Ngaqë kur një
shoqëri ka investitorë jashtë vetes, këta shtien në dorë kontrollin dhe
nuk ju lënë më të keni skrupuj. Dhe në fund, po patët skrupuj, ju heqin
nga drejtimi."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "So Greenblatt had the idea that he would find a customer who would pay
in advance to buy the parts. They would build machines and deliver them; with
profits from those parts, they would then be able to buy parts for a few more
machines, sell those and then buy parts for a larger number of machines, and so
on. The other people in the group thought that this couldn't possibly work."
-msgstr "Ndaj Greenblatt-i pati idenë të gjente klientë që do të
parapaguanin blerjen e pjesëve. Të montonin makinat dhe t'i shpërndanin te
porositësit; me fitimin prej pjesëve, do të ishin në gjendje të blenin
pjesë për ndoca makina të tjera, t'i shisnin këto e mandej të blinin
pjesë për një numër më të madh makinash, e me radhë. Personat e tjerë
në grup qenë të mendimit që kjo do të funksiononte."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Greenblatt then recruited Russell Noftsker, the man who had hired me,
who had subsequently left the AI Lab and created a successful company. Russell
was believed to have an aptitude for business. He demonstrated this aptitude
for business by saying to the other people in the group, “Let's ditch
Greenblatt, forget his ideas, and we'll make another company.” Stabbing
in the back, clearly a real businessman. Those people decided they would form a
company called Symbolics. They would get outside investment, not have scruples,
and do everything possible to win."
-msgstr "Greenblatt-i mandej mori në punë Russell Noftsker-in, njeriun që
më pat punësuar mua, që më pas e pat lënë laboratorin AI Lab dhe kish
krijuar një shoqëri të suksesshme. Russell-i besohej se kish nuhatje për
biznes. E shfaqi këtë nuhatje për biznes duke u thënë personave të tjerë
të grupit, “Le ta heqim qafe Greenblatt-in, bashkë me idetë e tij, dhe
do të ngremë një tjetër shoqëri.” Thikë pas shpine, biznesmen i
vërtet sa më s'bëhet. Këta persona vendosën të krijonin një shoqëri të
quajtur Symbolics. Me investime nga jashtë, pa skrupuj, dhe të gatshëm për
gjithçka për fitoren."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "But Greenblatt didn't give up. He and the few people loyal to him
decided to start Lisp Machines Inc. anyway and go ahead with their plans. And
what do you know, they succeeded! They got the first customer and were paid in
advance. They built machines and sold them, and built more machines and more
machines. They actually succeeded even though they didn't have the help of most
of the people in the group. Symbolics also got off to a successful start, so
you had two competing Lisp machine companies. When Symbolics saw that LMI was
not going to fall flat on its face, they started looking for ways to destroy
it."
-msgstr "Por Greenblatt-i nuk u dorëzua. Ai dhe ata pak besnikë të tij
vendosën të krijonin Lisp Machines Inc. sido që të ndodhte dhe të ecnin
para me planet e tyre. Dhe siç e dini, ia dolën mbanë! Gjetën klientin e
parë dhe patën parapagim. Montuan makina dhe i shitën, pastaj krijuan më
shumë makina, e prapë të tjera. Ia dolën mbanë, edhe pse nuk patën
ndihmën e shumicës së personave të grupit. Edhe Symbolics pati fillim të
suksesshëm, pra kishit dy shoqëri konkurruese makinash Lisp. Kur Symbolics pa
që LMI nuk do të shkërrmoqej, filluan të kërkonin për mënyra se si ta
shkatërronin."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Thus, the abandonment of our lab was followed by “war” in
our lab. The abandonment happened when Symbolics hired away all the hackers,
except me and the few who worked at LMI part-time. Then they invoked a rule and
eliminated people who worked part-time for <abbr>MIT</abbr>, so they had to
leave entirely, which left only me. The AI lab was now helpless. And
<abbr>MIT</abbr> had made a very foolish arrangement with these two companies.
It was a three-way contract where both companies licensed the use of Lisp
machine system sources. These companies were required to let <abbr>MIT</abbr>
use their changes. But it didn't say in the contract that <abbr>MIT</abbr> was
entitled to put them into the <abbr>MIT</abbr> Lisp machine systems that both
companies had licensed. Nobody had envisioned that the AI lab's hacker group
would be wiped out, but it was."
-msgstr "Kështu që, në laboratorin tonë, braktisja u pasua nga
“lufta”. Braktisja erdhi kur Symbolics punësoi krejt
<i>hacker</i>-at, hiq mua dhe ndoca që punonin me kohë të pjesshme te LMI.
Mandej nxorrën nga pluhuri një rregullore dhe hoqën qafe personat që
punonin me kohë të pjesshme për <abbr>MIT</abbr>-in, kështu që iu desh të
iknin plotësisht, e prej kësaj mbeta vetëm unë. Laboratori AI tani qe i
pashpresë. Dhe <abbr>MIT</abbr> kish bërë një ujdi shumë të marrë me
këto dy shoqëritë. Qe një kontratë trikahëshe ku secila shoqëri lejonte
përdorimin e kodit burim të sistemit të makinave Lisp. Këto shoqëri qenë
të detyruara të lejonin <abbr>MIT</abbr>-in të përdorte ndryshime e bëra
prej tyre. Por nuk thuhej në kontratë që <abbr>MIT</abbr>-i gëzonte të
drejtën t'i hidhte ato në sistemet e makinave Lisp të <abbr>MIT</abbr>-it
që qenë lejuar nga të dyja shoqëritë. Askush nuk pati çuar në mendje që
grupi i <i>hacker</i>-ave të laboratorit AI do të avullonte, por ja që
ndodhi."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "So Symbolics came up with a plan <a href=\"#foot-4\">(4)</a>. They
said to the lab, “We will continue making our changes to the system
available for you to use, but you can't put it into the <abbr>MIT</abbr> Lisp
machine system. Instead, we'll give you access to Symbolics' Lisp machine
system, and you can run it, but that's all you can do.”"
-msgstr "Kështu që Symbolics hartoi një plan <a href=\"#foot-4\">(4)</a>. I
thanë laboratorit, “Do të vazhdojmë t'ju lejojmë përdorimin e
ndryshimeve tona, por nuk mund t'i hidhni në sistemin <abbr>MIT</abbr> të
makinave Lisp. Në vend të kësaj, do t'ju lejojmë hyrje në sistemin e
makinave Lisp të Symbolics-it, dhe mund ta xhironi, por kjo është e gjitha
çka mund të bëni.”"
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "This, in effect, meant that they demanded that we had to choose a side,
and use either the <abbr>MIT</abbr> version of the system or the Symbolics
version. Whichever choice we made determined which system our improvements
went to. If we worked on and improved the Symbolics version, we would be
supporting Symbolics alone. If we used and improved the <abbr>MIT</abbr>
version of the system, we would be doing work available to both companies, but
Symbolics saw that we would be supporting LMI because we would be helping them
continue to exist. So we were not allowed to be neutral anymore."
-msgstr "Kjo, praktikisht, do të thoshte që na kërkuan të zgjidhmin me kë
palë do të ishim, dhe të përdornim ose versionin <abbr>MIT</abbr> të
sistemit, ose versionin Symbolics. Cilëndo zgjedhje të bënim, do të
përcaktonte se te cili sistem do të shkonin përmirësimet tona. Po të
punonin me dhe të përmirësonin versionin e Symbolics-it, do të mbështesnim
vetëm Symbolics-in. Po të përdornim dhe përmirësonim versionin
<abbr>MIT</abbr> të sistemit, i binte ta jepnim punën te të dyja
shoqëritë, por Symbolics pa që do të mbështesnim LMI-në, ngaqë do ta
ndihmonim të ekzistonte. Kështu që nuk na u lejua të qëndronim ende
asnjanës."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Up until that point, I hadn't taken the side of either company,
although it made me miserable to see what had happened to our community and the
software. But now, Symbolics had forced the issue. So, in an effort to help
keep Lisp Machines Inc. going <a href=\"#foot-5\">(5)</a> — I began
duplicating all of the improvements Symbolics had made to the Lisp machine
system. I wrote the equivalent improvements again myself (i.e., the code was
my own)."
-msgstr "Deri në atë pikë, nuk kisha mbajtur anën e asnjërës shoqëri,
edhe pse ndihesha keq kur shihja se ç'i ndodhi bashkësisë sonë dhe
<em>software</em>-it. Por tashmë, Symbolics-i e kish bërë të detyruar
këtë gjë. E kështu, në një përpjekje për ta mbajtur gjallë Lisp
Machines Inc. <a href=\"#foot-5\">(5)</a> — zura të riprodhoj krejt
përmirësimet që Symbolics kish bërë te sistemi i makinës Lisp. I
shkruajta vetë nga e para përmirësimet e njëvlefshme (dmth, kodi qe i imi)."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "After a while <a href=\"#foot-6\">(6)</a>, I came to the conclusion
that it would be best if I didn't even look at their code. When they made a
beta announcement that gave the release notes, I would see what the features
were and then implement them. By the time they had a real release, I did too."
-msgstr "Pas ca kohësh <a href=\"#foot-6\">(6)</a>, mbërrita në përfundimin
që e mira e të mirave do të ishte të mos shihja fare në kodin e tyre. Kur
njoftonin paraprakisht për ndonjë version beta, që shoqërohej me shënime
versioni, mund të shihja ç'qenë veçoritë e reja e mandej t'i sendërtoja.
Në kohën që hidhnin faktikisht në qarkullim diçka, po atë bëja edhe
unë."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "In this way, for two years, I prevented them from wiping out Lisp
Machines Incorporated, and the two companies went on. But, I didn't want to
spend years and years punishing someone, just thwarting an evil deed. I figured
they had been punished pretty thoroughly because they were stuck with
competition that was not leaving or going to disappear <a
href=\"#foot-7\">(7)</a>. Meanwhile, it was time to start building a new
community to replace the one that their actions and others had wiped out."
-msgstr "Në këtë mënyrë, për dy vite, ua pengova ta fshinin nga faqja e
dheut Lisp Machines Incorporated, dhe të dy shoqëritë bënë përpara. Por
nuk doja të shpenzoja vite të tëra duke ndëshkuar dikë, thjesht duke i
vënë gjoksin një akti të lig. Kuptova që qenë ndëshkuar paq, ngaqë
kishin ngecur në rrjetën e konkurrencës, e cila nuk do të largohej apo
tretej<a href=\"#foot-7\">(7)</a>. Ndërkohë, kish ardhur koha të fillohej
ndërtimi i një bashkësie të re, për të zëvendësuar atë që e zhdukën
veprimet e tyre dhe të tjera."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "The Lisp community in the 70s was not limited to the <abbr>MIT</abbr>
AI Lab, and the hackers were not all at <abbr>MIT</abbr>. The war that
Symbolics started was what wiped out <abbr>MIT</abbr>, but there were other
events going on then. There were people giving up on cooperation, and together
this wiped out the community and there wasn't much left."
-msgstr "Bashkësia Lisp në vitet '70 nuk kufizohej te <abbr>MIT</abbr> AI
Lab, dhe <i>hacker</i>-at nuk qenë vetëm në <abbr>MIT</abbr>. Lufta e nisur
nga Symbolics qe ajo që asgjësoi <abbr>MIT</abbr>, por ndodhën dhe ngjarje
të tjera. Pati persona që hoqën dorë nga bashkëpunimi, dhe kjo i vuri
shkelmin bashkësisë e kështu nuk mbeti kushedi çë."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Once I stopped punishing Symbolics, I had to figure out what to do
next. I had to make a free operating system, that was clear — the only
way that people could work together and share was with a free operating system."
-msgstr "Pasi reshta së ndëshkuari Symbolics-in, m'u desh të gjeja se ç'të
bëja më tej. Duhej të bëja një sistem operativ të lirë, që të qe i
kthjellët — e vetmja mënyrë që njerëzit të mund të punonin tok dhe
të shkëmbenin qe përmes një sistemi operativ të lirë."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "At first, I thought of making a Lisp-based system, but I realized that
wouldn't be a good idea technically. To have something like the Lisp machine
system, you needed special purpose microcode. That's what made it possible to
run programs as fast as other computers would run their programs and still get
the benefit of typechecking. Without that, you would be reduced to something
like the Lisp compilers for other machines. The programs would be faster, but
unstable. Now that's okay if you're running one program on a timesharing system
— if one program crashes, that's not a disaster, that's something your
program occasionally does. But that didn't make it good for writing the
operating system in, so I rejected the idea of making a system like the Lisp
machine."
-msgstr "Fillimisht, pata në mendje të bëja një sistem të bazuar në Lisp,
por e kuptova që nuk do të ishte ide e mirë teknikisht. Për të pasur
diçka të ngjashme me një sistem makine Lisp, ju duhet mikrokod për qëllime
speciale. Ky qe ai që bënte të mundur xhirim po aq të shpejtë sa xhironin
kompjuterët e tjerë programet e tyre dhe prapë të kish përparësinë e
kontrollit mbi llojin e të dhënave. Pa këtë, do të përfundonit në diçka
të ngjashme me një përpilues Lisp për makina të tjera. Programet do të
bëheshin më të shpejta, por të paqëndrueshme. Me këtë nuk ka problem,
nëse po xhironi një program në një sistem me ndarje kohe — nëse
vithiset një program, nuk u bë hataja, është diçka që ndodh te programet,
me raste. Por kjo nuk e bënte të mirë për shkrimin e një sistemi operativ,
ndaj e hodha poshtë idenë e krijimit të një sistemi si një makinë Lisp."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "I decided instead to make a Unix-like operating system that would have
Lisp implementations to run as user programs. The kernel wouldn't be written in
Lisp, but we'd have Lisp. So the development of that operating system, the GNU
operating system, is what led me to write the GNU Emacs. In doing this, I aimed
to make the absolute minimal possible Lisp implementation. The size of the
programs was a tremendous concern."
-msgstr "Vendosa më mirë të bëja një sistem operativ të ngjashëm me
Unix-in, i cili do të kishte sendërtime Lisp që do të xhironin si programe
përdoruesi. Kerneli nuk do të shkruhej në Lisp, por do të kishim Lisp. Dhe
hartimi i këtij sistemi operativ, sistemit operativ GNU, qe ai që më shpuri
te shkrimi i GNU Emacs-it. Duke bërë kështu, synoja të kryeja minimumin
absolut të mundshëm të sendërtimeve Lisp. Madhësia e programeve qe
shqetësim shumë i madh."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "There were people in those days, in 1985, who had one-megabyte machines
without virtual memory. They wanted to be able to use GNU Emacs. This meant I
had to keep the program as small as possible."
-msgstr "Kish njerëz në ato kohë, më 1985, që kishin makina me 1Mb
kujtesë, pa kujtesë virtuale. Këta donin të ishin në gjendje të
përdornin GNU Emacs. Kjo do të thoshte ta mbaja programin sa më të vogël
që mundej."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "For instance, at the time the only looping construct was
‘while’, which was extremely simple. There was no way to break out
of the ‘while’ statement, you just had to do a catch and a throw,
or test a variable that ran the loop. That shows how far I was pushing to keep
things small. We didn't have ‘caar’ and ‘cadr’ and so
on; “squeeze out everything possible” was the spirit of GNU Emacs,
the spirit of Emacs Lisp, from the beginning."
-msgstr "Për shembull, në atë kohë e vetmja strukturë ripërsëritëse qe
‘while’, e cila qe fare e thjeshtë. Nuk kish mënyrë për të
dalë nga deklarimi ‘while’, ju duhej të kryenit \"a catch and a
throw\", ose të testonit ndryshoren që xhironte ripërsëritjen. Kjo tregon
se sa larg isha shtyrë për t'i mbajtur gjërat të vogla. Nuk kishte
‘automjeet’ dhe as ‘atomjet’ e me radhë;
“ngjeshe sa të mundet” qe fryma e GNU Emacs-it, fryma e Lisp-it
për Emacs, që në fillim."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "Obviously, machines are bigger now, and we don't do it that way any
more. We put in ‘caar’ and ‘cadr’ and so on, and we
might put in another looping construct one of these days. We're willing to
extend it some now, but we don't want to extend it to the level of common Lisp.
I implemented Common Lisp once on the Lisp machine, and I'm not all that happy
with it. One thing I don't like terribly much is keyword arguments <a
href=\"#foot-8\">(8)</a>. They don't seem quite Lispy to me; I'll do it
sometimes but I minimize the times when I do that."
-msgstr "E qartë që sot makinat janë më të mëdha, dhe nuk veprojmë më
kështu. Vëmë edhe ‘automjeet’, edhe ‘atomjet’ e me
radhë, dhe sot mundemi të vendosim edhe strukturë tjetër ripërsëritëse.
Duam ta zgjerojmë diçka, por nuk duam ta zgjerojmë deri në shkallën e një
Lisp-i të zakonshëm. Njëherë, sendërtova Common Lisp në makinën Lisp,
dhe nuk më kënaqi kushedi. Diçka që nuk më pëlqen dhe aq shumë janë
argumentat fjalëkyça <a href=\"#foot-8\">(8)</a>. Nuk më duken edhe aq të
stilit Lisp; Do t'i ndërroj ndonjë ditë, por minimizoj kohët kur bëj
kështu."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "That was not the end of the GNU projects involved with Lisp. Later on
around 1995, we were looking into starting a graphical desktop project. It was
clear that for the programs on the desktop, we wanted a programming language to
write a lot of it in to make it easily extensible, like the editor. The
question was what it should be."
-msgstr "Ky nuk qe fundi i projekteve GNU që kishin të bënin me Lisp-in. Më
vonë, diku aty nga 1995, po shihnim mundësinë e fillimit të një projekti
për një desktop grafik. Qe e qartë që, për programet në desktop, donim
një gjuhë programimi me të cilën të shkruanim shumë dhe të qe
lehtësisht e zgjerueshme, njësoj si përpunuesi. Ãështja qe se cila duhej
zgjedhur."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "At the time, <acronym title=\"Tool Command Language\">TCL</acronym> was
being pushed heavily for this purpose. I had a very low opinion of
<acronym>TCL</acronym>, basically because it wasn't Lisp. It looks a tiny bit
like Lisp, but semantically it isn't, and it's not as clean. Then someone
showed me an ad where Sun was trying to hire somebody to work on
<acronym>TCL</acronym> to make it the “de-facto standard extension
language” of the world. And I thought, “We've got to stop that from
happening.” So we started to make Scheme the standard extensibility
language for GNU. Not Common Lisp, because it was too large. The idea was that
we would have a Scheme interpreter designed to be linked into applications in
the same way <acronym>TCL</acronym> was linked into applications. We would then
recommend that as the preferred extensibility package for all GNU programs."
-msgstr "Në atë kohë, <acronym title=\"Tool Command Language\">TCL</acronym>
po reklamohej rëndshëm për këtë qëllim. Kisha vlerësim shumë të ulët
për <acronym>TCL</acronym>-në, pikësëpari ngaqë nuk qe Lisp. Ngjante
pakëz me Lisp-in, por semantikisht nuk qe e tillë, dhe nuk është aq e
qëruar. Mandej dikush më tregoi një lajmërim me të cilin Sun po përpiqej
të punësonte dikë për t'u marrë me <acronym>TCL</acronym> për ta bërë
“standardin de-facto për gjuhë zgjerimesh” në botë. Dhe
mendova, “Duhet ta ndalim përmbushjen e kësaj.” Kështu filluam
të ndërtojmë Scheme-n, gjuha standard e zgjerimeve për GNU-në. Jo Common
Lisp, ngaqë ky qe shumë i madh. Ideja qe që të kishim një interpretues
Scheme të hartuar për t'u lidhur te zbatimet në të njëjtën mënyrë si
lidhej <acronym>TCL</acronym>-ja te zbatimet. Mandej këtë ta këshillonim si
paketën e parapëlqyer për zgjerime për krejt programet GNU."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "There's an interesting benefit you can get from using such a powerful
language as a version of Lisp as your primary extensibility language. You can
implement other languages by translating them into your primary language. If
your primary language is <acronym>TCL</acronym>, you can't very easily
implement Lisp by translating it into <acronym>TCL</acronym>. But if your
primary language is Lisp, it's not that hard to implement other things by
translating them. Our idea was that if each extensible application supported
Scheme, you could write an implementation of <acronym>TCL</acronym> or Python
or Perl in Scheme that translates that program into Scheme. Then you could load
that into any application and customize it in your favorite language and it
would work with other customizations as well."
-msgstr "Ka një përfitim interesant që ju vjen nga përdorimi si gjuhë
tuajën parësore për zgjerime i një gjuhe kaq të fuqishme siç do të ishte
një version Lisp-i. Mund të sendërtoni gjuhë të tjera, përmes
përkthimit të tyre në gjuhën tuaj parësore. Nëse gjuha juaj parësore
është <acronym>TCL</acronym>, nuk sendërtoni dot lehtë Lisp-in duke e
përkthyer në <acronym>TCL</acronym>. Por nëse gjuha juaj parësore është
Lisp-i, nuk është aq e zorshme të sendërtohen gjëra të tjera duke i
përkthyer ato. Ideja jonë qe që, nëse çdo zbatim i zgjerueshëm mbulonte
Scheme-n, mund të shkruanit në Scheme një sendërtim të
<acronym>TCL</acronym>-së, ose Python-it, ose Perl-it, i cili ta përkthente
atë program në Scheme. Mandej mund ta ngarkonit këtë në çfarëdo zbatimi
dhe ta përshtasnit në gjuhën tuaj të parapëlqyer dhe do të funksiononte
edhe me përshtatje të tjera."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "As long as the extensibility languages are weak, the users have to use
only the language you provided them. Which means that people who love any given
language have to compete for the choice of the developers of applications
— saying “Please, application developer, put my language into your
application, not his language.” Then the users get no choices at all
— whichever application they're using comes with one language and they're
stuck with [that language]. But when you have a powerful language that can
implement others by translating into it, then you give the user a choice of
language and we don't have to have a language war anymore. That's what we're
hoping ‘Guile’, our scheme interpreter, will do. We had a person
working last summer finishing up a translator from Python to Scheme. I don't
know if it's entirely finished yet, but for anyone interested in this project,
please get in touch. So that's the plan we have for the future."
-msgstr "Për sa kohë që gjuhët e zgjerimeve janë të dobëta, përdoruesit
i mbetet të përdorë vetëm gjuhën që i jepni. Që do të thotë se
njerëzve që dashurojnë cilëndo gjuhë tjetër iu duhet të konkurrojnë
për të qenë ajo zgjedhja e hartuesve të zbatimeve — duke thënë
“Ju lutemi, hartues i zbatimit, vendoseni dhe gjuhën time te zbatimi
juaj, jo gjuhën e atij.” Kështu përdoruesve nuk u lihet shteg zgjedhje
fare — cilido zbatim që përdorin, vjen me një gjuhë dhe ngecin në
të [atë gjuhë]. Por kur keni një gjuhë të fuqishme që mund të
sendërtojë të tjerat përmes përkthimit të tyre në të, i jepni kështu
përdoruesit një mundësi zgjedhje gjuhe dhe nuk ka pse të bëjmë më luftë
gjuhësh. Kjo është ajo që shpresojmë të bëjë ‘Guile’,
interpretuesi ynë Scheme. Kishim dikë që punoi verën e shkuar për të
përfunduar një përkthyes nga Python në Scheme. Nuk e di nëse ka
përfunduar krejtësisht, por cilido që interesohet për këtë projekt, ju
lutemi, le të lidhet me ta. Pra ky është plani që kemi për të ardhmen."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "I haven't been speaking about free software, but let me briefly tell
you a little bit about what that means. Free software does not refer to price;
it doesn't mean that you get it for free. (You may have paid for a copy, or
gotten a copy gratis.) It means that you have freedom as a user. The crucial
thing is that you are free to run the program, free to study what it does, free
to change it to suit your needs, free to redistribute the copies of others and
free to publish improved, extended versions. This is what free software means.
If you are using a non-free program, you have lost crucial freedom, so don't
ever do that."
-msgstr "S'kam folur për <em>software</em>-in e lirë, por më lejoni shkurt
t'ju tregoj paksa se çfarë don të thotë. <em>Software</em> i lirë nuk
nënkupton çmimin; nuk do të thotë që e merrni falas. (Mundet edhe të
paguani për një kopje, ose të siguroni një kopje gratis.) Don të thotë
që keni liri, si përdorues. Gjëja kyçe është fakti që jeni i lirë ta
xhironi programin, i lirë të studioni se çfarë kryen, i lirë ta ndryshoni
që të përputhet me nevojat tuaja, i lirë të rishpërndani kopje për të
tjerët dhe i lirë për të bërë publike versione të ndryshuara, të
zgjeruara. Ky është kuptimi i <em>software</em>-it të lirë. Nëse përdorni
programe jo të lira, keni humbur liri kyçe, ndaj mos e bëni kurrë."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "The purpose of the GNU project is to make it easier for people to
reject freedom-trampling, user-dominating, non-free software by providing free
software to replace it. For those who don't have the moral courage to reject
the non-free software, when that means some practical inconvenience, what we
try to do is give a free alternative so that you can move to freedom with less
of a mess and less of a sacrifice in practical terms. The less sacrifice the
better. We want to make it easier for you to live in freedom, to cooperate."
-msgstr "Qëllimi i projektit GNU është t'ua bëjë më të lehtë njerëzve
kundërshtimin e <em>software</em>-it jo të lirë, i cili shtyp lirinë, e
sundon përdoruesin, duke u ofruar atyre <em>software</em> të lirë për
zëvendësim. Për ata që nuk kanë kurajo morale të hedhin tej
<em>software</em>-in jo të lirë, kur kjo sjell ca minuse në leverdinë
praktike, ajo që përpiqemi të bëjmë është dhënia e alternativave të
lira, që kështu të mund të shkoni drejt lirisë me më pak belara dhe me
më pak sakrifica, përsa i takon anës praktike. Sa më pak sakrifica, aq më
mirë. Duam t'ua bëjmë më të lehtë kalimin në liri, në bashkëpunim."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "This is a matter of the freedom to cooperate. We're used to thinking of
freedom and cooperation with society as if they are opposites. But here they're
on the same side. With free software you are free to cooperate with other
people as well as free to help yourself. With non-free software, somebody is
dominating you and keeping people divided. You're not allowed to share with
them, you're not free to cooperate or help society, anymore than you're free to
help yourself. Divided and helpless is the state of users using non-free
software."
-msgstr "Këtu bëhet fjalë për lirinë për të bashkëpunuar. Jemi mësuar
t'i mendojmë lirinë dhe bashkëpunimin me shoqërinë si të jenë të
kundërta. Por këtu janë në të njëjtin krah. Me <em>software</em>-in e
lirë jeni i lirë të bashkëpunoni me të tjerët, si dhe i lirë të
ndihmoni vetveten. Me <em>software</em>-in jo të lirë, dikush ju sundon dhe i
mban njerëzit të përçarë. Nuk ju lejojnë të ndani gjëra mes jush, nuk
jeni i lirë të bashkëpunoni ose të ndihmoni shoqërinë, dhe as të
ndihmoni vetveten. Të përçarë dhe të pashpresë është gjendja e
përdoruesve që përdorin <em>software</em> jo të lirë."
-
-# type: Content of: <p>
-#. type: Content of: <p>
-msgid "We've produced a tremendous range of free software. We've done what
people said we could never do; we have two operating systems of free software.
We have many applications and we obviously have a lot farther to go. So we need
your help. I would like to ask you to volunteer for the GNU project; help us
develop free software for more jobs. Take a look at <a
href=\"/help/\">http://www.gnu.org/help</a> to find suggestions for how to
help. If you want to order things, there's a link to that from the home page.
If you want to read about philosophical issues, look in /philosophy. If you're
looking for free software to use, look in /directory, which lists about 1900
packages now (which is a fraction of all the free software out there). Please
write more and contribute to us. My book of essays, “Free Software and
Free Society”, is on sale and can be purchased at <a
href=\"http://www.gnu.org/\">www.gnu.org</a>. Happy hacking!"
-msgstr "Kemi prodhuar një segment marramendës <em>software</em>-i të lirë.
Kemi bërë ato që njerëzit thoshin se nuk do t'ia dilnim t'i bënim kurrë;
kemi dy sisteme operativë <em>software</em>-i të lirë. Kemi mjaft zbatime
dhe, kuptohet, kemi ende plot rrugë për të bërë. Ndaj na duhet ndihma
juaj. Do të doja t'ju kërkoja të merrni pjesë si vullnetar në projektin
GNU; na ndihmoni që të hartojmë <em>software</em> të lirë për më shumë
punëra. Hidhini një sy <a href=\"/help/\">http://www.gnu.org/help</a> për
të pasur një ide se si mund të ndihmohet. Nëse dëshironi të porosisni
gjëra, ka një lidhje për këtë punë, te faqja hyrëse. Nëse doni të
lexoni rreth çështjesh filozofike, shihni te ndarja /filozofi. Nës po
kërkoni <em>software</em>-e të lirë që mund t'i përdorni, shihni te
/directory, ku sot radhiten gati 1900 paketa (çka është vetëm një pjesë e
<em>software</em>-eve të lirë). Ju lutemi, na shkruani më tepër dhe
kontribuoni me ne. Libri im me sprova, “Free Software and Free
Society”, gjendet në shitje dhe mund të blihet te <a
href=\"http://www.gnu.org/\">www.gnu.org</a>. Happy hacking!"
+msgid ""
+"(Transcript of Richard Stallman's Speech, 28 Oct 2002, at the International "
+"Lisp Conference)."
+msgstr ""
+"(Transkriptim i Fjalës së Richard Stallman-it, 28 Tetor 2002, në "
+"International Lisp Conference)."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Since none of my usual speeches have anything to do with Lisp, none of them "
+"were appropriate for today. So I'm going to have to wing it. Since I've "
+"done enough things in my career connected with Lisp I should be able to say "
+"something interesting."
+msgstr ""
+"Ngaqë asnjë nga fjalimet e mia të zakonshme nuk lidhet gjëkundi me
Lisp-in, "
+"asnjë prej tyre nuk qe i përshtatshëm për sot. Ndaj do të më duhet të "
+"improvizoj. Ngaqë gjatë karrierës time kam bërë boll gjëra që lidhen
me "
+"Lisp-in, do të duhej të isha në gjendje të them diçka interesante."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"My first experience with Lisp was when I read the Lisp 1.5 manual in high "
+"school. That's when I had my mind blown by the idea that there could be a "
+"computer language like that. The first time I had a chance to do anything "
+"with Lisp was when I was a freshman at Harvard and I wrote a Lisp "
+"interpreter for the <abbr title=\"Programmed Data Processor\">PDP</abbr>-11. "
+"It was a very small machine — it had something like 8k of memory "
+"— and I managed to write the interpreter in a thousand instructions. "
+"This gave me some room for a little bit of data. That was before I got to "
+"see what real software was like, that did real system jobs."
+msgstr ""
+"Takimi im i parë me Lisp-in qe leximi i doracakut të Lisp 1.5-s në
shkollën "
+"e mesme. Kjo qe koha kur më iku mendja nga ideja që mund të kishte një
gjuhë "
+"kompjuteri si kjo. Hera e parë që pata rastin të bëj diçka me Lisp-in qe
kur "
+"isha riosh në Harvard dhe shkruajta një interpretues Lisp për <abbr title="
+"\"Programmed Data Processor\">PDP</abbr>-11. Qe makinë shumë e vogël
— "
+"kish a s'kish 8k kujtesë — dhe ia dola të shkruaj interpretuesin "
+"brenda një mijë udhëzimesh. Kjo më la pak vend për pakëz të dhëna.
Kjo "
+"ndodhi përpara se të arrija të shihja se çfarë qe vërtet një
<em>software</"
+"em>, ai që kryente detyra të vërteta në sistem."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"I began doing work on a real Lisp implementation with JonL White once I "
+"started working at <abbr title=\"Massachusetts Institute of Technology"
+"\">MIT</abbr>. I got hired at the Artificial Intelligence Lab not by JonL, "
+"but by Russ Noftsker, which was most ironic considering what was to come "
+"— he must have really regretted that day."
+msgstr ""
+"Zura të punoj për një sendërtim të njëmendtë Lisp me JonL White-in
sapo "
+"fillova të punoj në <abbr title=\"Massachusetts Institute of Technology"
+"\">MIT</abbr>. Më punësuan në Artificial Intelligence Lab, jo JonL-ja, por
"
+"Russ Noftsker-i, çka qe më ironikja kur mendon se ç'do të vinte më pas "
+"— vërtet duhet të jetë penduar për atë ditë."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"During the 1970s, before my life became politicized by horrible events, I "
+"was just going along making one extension after another for various "
+"programs, and most of them did not have anything to do with Lisp. But, along "
+"the way, I wrote a text editor, Emacs. The interesting idea about Emacs was "
+"that it had a programming language, and the user's editing commands would be "
+"written in that interpreted programming language, so that you could load new "
+"commands into your editor while you were editing. You could edit the "
+"programs you were using and then go on editing with them. So, we had a "
+"system that was useful for things other than programming, and yet you could "
+"program it while you were using it. I don't know if it was the first one of "
+"those, but it certainly was the first editor like that."
+msgstr ""
+"Gjatë viteve '70, përpara se jeta ime të politizohej nga ngjarje të "
+"tmerrshme, thjesht e shtyja duke bërë zgjerim pas zgjerimi për programe
të "
+"ndryshme, dhe shumica e tyre nuk kishin të bënin aspak me Lisp-in. Por, në
"
+"rrugë e sipër, shkrojta një përpunues tekstesh, Emacs. Ideja interesante "
+"rreth Emacs-it qe që kish një gjuhë programimi brenda, dhe që urdhrat e "
+"përdoruesit për përpunime mund të shkruheshin në atë gjuhë të
interpretuar "
+"programimesh, e kështu mund të ngarkonit urdhra të reja te përpunuesi
juaj "
+"ndërkohë që punonit me të. Mund të përpunonit programet që po
përdornit dhe "
+"të vazhdonit të përpunonit me ta. Pra, kishim një sistem që qe i
dobishëm "
+"për gjëra të tjera veç programimit, dhe ndërkohë mund ta programonit,
teksa "
+"e përdornit. Nuk e di nëse qe e para ndër gjëra të tilla, por sigurisht
qe "
+"përpunuesi i parë i tillë."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"This spirit of building up gigantic, complicated programs to use in your own "
+"editing, and then exchanging them with other people, fueled the spirit of "
+"free-wheeling cooperation that we had at the AI Lab then. The idea was that "
+"you could give a copy of any program you had to someone who wanted a copy of "
+"it. We shared programs to whomever wanted to use them, they were human "
+"knowledge. So even though there was no organized political thought relating "
+"the way we shared software to the design of Emacs, I'm convinced that there "
+"was a connection between them, an unconscious connection perhaps. I think "
+"that it's the nature of the way we lived at the AI Lab that led to Emacs and "
+"made it what it was."
+msgstr ""
+"Kjo frymë e krijimit të programeve gjigante, të ndërlikuara, për
përdorim "
+"për përpunimin tuaj, e mandej shkëmbimi i tyre me persona të tjerë,
ndezi "
+"frymën e bashkëpunimit të lirë që shihnim atëherë në AI Lab. Ideja qe
që "
+"mund t'ia jepnit kopjen e çfarëdo programi që kishit dikujt që donte një
"
+"kopje të tij. I ndanim programet me këdo që donte t'i përdorte ato,
përbënin "
+"dije njerëzore. Pra edhe pse nuk kish mendim politik të kristalizuar që
të "
+"lidhej me mënyrën sipas të cilës shkëmbenim <em>software</em> për
hartimin e "
+"Emacs-it, jam i bindur që pat një lidhje mes tyre, ndoshta një lidhje jo
të "
+"vetëdijshme. Mendoj se është natyra e mënyrës se si jetonim në AI Lab
ajo që "
+"shpuri te Emacs dhe e bëri atë që është."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"The original Emacs did not have Lisp in it. The lower level language, the "
+"non-interpreted language — was <abbr>PDP</abbr>-10 Assembler. The "
+"interpreter we wrote in that actually wasn't written for Emacs, it was "
+"written for <acronym title=\"Text Editor and COrrector\">TECO</acronym>. It "
+"was our text editor, and was an extremely ugly programming language, as ugly "
+"as could possibly be. The reason was that it wasn't designed to be a "
+"programming language, it was designed to be an editor and command language. "
+"There were commands like ‘5l’, meaning ‘move five "
+"lines’, or ‘i’ and then a string and then an ESC to insert "
+"that string. You would type a string that was a series of commands, which "
+"was called a command string. You would end it with ESC ESC, and it would get "
+"executed."
+msgstr ""
+"Emacs-i origjinal nuk përmbante Lisp. Gjuha e nivelit të ulët, gjuha e "
+"painterpretueshme — qe <abbr>PDP</abbr>-10 Assembler. Interpretuesi që
"
+"shkruajtëm, në fakt nuk u shkruajt për Emacs, u shkruajt për <acronym
title="
+"\"Text Editor and COrrector\">TECO</acronym>. Ky qe përpunuesi ynë i "
+"teksteve, dhe qe një gjuhë programimi tejet e shpifur, e shpifur sa më "
+"s'bëhej. Arsyeja qe se nuk qe hartuar për të qenë gjuhë programimi, qe "
+"hartuar për të qenë gjuhë përpunuesi dhe urdhrash. Kish urdhra të tilla
si "
+"‘5l’, për ‘zhvendosu pesë rreshta’, ose ‘"
+"i’ e mandej një varg e mandej një ESC për ta futur atë varg diku.
Mund "
+"të shkruanit një varg që mund të ishte një radhë urdhrash, e që quhej
varg "
+"urdhrash. E përfundonit me ESC ESC, dhe kështu mund të ekzekutohej."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Well, people wanted to extend this language with programming facilities, so "
+"they added some. For instance, one of the first was a looping construct, "
+"which was < >. You would put those around things and it would loop. "
+"There were other cryptic commands that could be used to conditionally exit "
+"the loop. To make Emacs, we <a href=\"#foot-1\">(1)</a> added facilities to "
+"have subroutines with names. Before that, it was sort of like Basic, and the "
+"subroutines could only have single letters as their names. That was hard to "
+"program big programs with, so we added code so they could have longer names. "
+"Actually, there were some rather sophisticated facilities; I think that Lisp "
+"got its unwind-protect facility from <acronym>TECO</acronym>."
+msgstr ""
+"Njerëzit donin ta zgjeronin këtë gjuhë me aftësi programimi, ndaj edhe "
+"shtuan ca syresh. Për shembull, nga të parat qe një mekanizëm
përsëritjeje, "
+"që qe < >. Mund t'i vinit këto rreth një gjëje dhe kjo gjë do të "
+"përsëritej. Kish edhe të tjerë urdhra të mistershëm që mund të
përdoreshin "
+"për të dalë nga përsëritja sipas një kushti. Për të krijuar
Emacs-in, na <a "
+"href=\"#foot-1\">(1)</a> u desh të shtonim aftësinë për të pasur
nënrutina "
+"të emërtuara. Para kësaj, qe pak a shumë si Basic, dhe nënrutinat mund
të "
+"kishin vetëm një shkronjë si emër. Me to, qe e vështirë të
programoheshin "
+"programe të mëdha, ndaj shtuam kod që të mund të kiheshin emra të
gjatë. Në "
+"fakt, kish edhe disa aftësi të tjera të sofistikuara; kam përshtypjen se "
+"Lisp-i, aftësinë për \"unwind-protect\", e mori nga
<acronym>TECO</acronym>."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"We started putting in rather sophisticated facilities, all with the ugliest "
+"syntax you could ever think of, and it worked — people were able to "
+"write large programs in it anyway. The obvious lesson was that a language "
+"like <acronym>TECO</acronym>, which wasn't designed to be a programming "
+"language, was the wrong way to go. The language that you build your "
+"extensions on shouldn't be thought of as a programming language in "
+"afterthought; it should be designed as a programming language. In fact, we "
+"discovered that the best programming language for that purpose was Lisp."
+msgstr ""
+"Filluam duke shtuar aftësi pak a shumë të sofistikuara, krejt me
sintaksën "
+"më të shpifur që mund të mendoni, dhe funksionoi — njerëzit "
+"prapëseprapë qenë të zotët të shkruanin programe të mëdhenj me të.
Mësimi i "
+"qartë qe që një gjuhë si <acronym>TECO</acronym>, e cila nuk qe hartuar
për "
+"të qenë gjuhë programimi, ishte rruga e gabuar. Gjuha në të cilën ju do
të "
+"krijonit zgjerimet tuaja, nuk do të duhej konceptuar si gjuhë programimi
pas "
+"të vjelës; do të duhej konceptuar si gjuhë programimi. Në fakt, zbuluam
që "
+"gjuha më e mirë e programimit për këtë qëllim qe Lisp-i."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"It was Bernie Greenberg, who discovered that it was <a href=\"#foot-2\">(2)</"
+"a>. He wrote a version of Emacs in Multics MacLisp, and he wrote his "
+"commands in MacLisp in a straightforward fashion. The editor itself was "
+"written entirely in Lisp. Multics Emacs proved to be a great success — "
+"programming new editing commands was so convenient that even the secretaries "
+"in his office started learning how to use it. They used a manual someone had "
+"written which showed how to extend Emacs, but didn't say it was a "
+"programming. So the secretaries, who believed they couldn't do programming, "
+"weren't scared off. They read the manual, discovered they could do useful "
+"things and they learned to program."
+msgstr ""
+"Ai që e zbuloi këtë <a href=\"#foot-2\">(2)</a>, qe Bernie Greenberg. Ky "
+"shkroi një version të Emacs-it në Multics MacLisp, dhe i shkroi urdhrat e "
+"veta në MacLisp në mënyrë të drejtpërdrejtë. Përpunuesi në vetvete
qe "
+"shkruajtur krejtësisht në Lisp. Multics Emacs u shndërrua në sukses të
madh "
+"— programimi i urdhrave të rinj për përpunimin qe kaq i
përshtatshëm "
+"sa edhe sekretaret në zyrën e tij filluan të mësonin se si ta përdornin.
"
+"Përdorën një doracak që e pat shkrojtur dikush e që tregonte se si të "
+"zgjerohej Emacs-i, por që nuk thoshte se bëhej fjalë për programim.
Kështu "
+"që sekretaret, që besonin se nuk programonin dot, nuk patën frikë. Lexuan
"
+"doracakun, zbuluan që mund të bënin gjëra të dobishme dhe mësuan të "
+"programonin."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"So Bernie saw that an application — a program that does something "
+"useful for you — which has Lisp inside it and which you could extend "
+"by rewriting the Lisp programs, is actually a very good way for people to "
+"learn programming. It gives them a chance to write small programs that are "
+"useful for them, which in most arenas you can't possibly do. They can get "
+"encouragement for their own practical use — at the stage where it's "
+"the hardest — where they don't believe they can program, until they "
+"get to the point where they are programmers."
+msgstr ""
+"Pra, Bernie pa që një zbatim — një program që bën diçka të
dobishme "
+"për ju — që ka brenda Lisp dhe që mund ta zgjeroni duke rishkruajtur
"
+"programe Lisp, është në fakt një mënyrë shumë e mirë që njerëzit
të mësojnë "
+"programim. U jep atyre një mundësi të shkruajnë programe të vegjël që
janë "
+"të dobishëm për ta, çka në shumicën e fushave ju ndoshta nuk mund ta
kryeni "
+"dot. Mund të nxiten përmes përdorimit praktik — në fazën që
është më e "
+"vështira — kur nuk besojnë se mund të programojnë, derisa arrijnë
në "
+"pikën që janë programues."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"At that point, people began to wonder how they could get something like this "
+"on a platform where they didn't have full service Lisp implementation. "
+"Multics MacLisp had a compiler as well as an interpreter — it was a "
+"full-fledged Lisp system — but people wanted to implement something "
+"like that on other systems where they had not already written a Lisp "
+"compiler. Well, if you didn't have the Lisp compiler you couldn't write the "
+"whole editor in Lisp — it would be too slow, especially redisplay, if "
+"it had to run interpreted Lisp. So we developed a hybrid technique. The "
+"idea was to write a Lisp interpreter and the lower level parts of the editor "
+"together, so that parts of the editor were built-in Lisp facilities. Those "
+"would be whatever parts we felt we had to optimize. This was a technique "
+"that we had already consciously practiced in the original Emacs, because "
+"there were certain fairly high level features which we re-implemented in "
+"machine language, making them into <acronym>TECO</acronym> primitives. For "
+"instance, there was a <acronym>TECO</acronym> primitive to fill a paragraph "
+"(actually, to do most of the work of filling a paragraph, because some of "
+"the less time-consuming parts of the job would be done at the higher level "
+"by a <acronym>TECO</acronym> program). You could do the whole job by writing "
+"a <acronym>TECO</acronym> program, but that was too slow, so we optimized it "
+"by putting part of it in machine language. We used the same idea here (in "
+"the hybrid technique), that most of the editor would be written in Lisp, but "
+"certain parts of it that had to run particularly fast would be written at a "
+"lower level."
+msgstr ""
+"Në këtë pikë, njerëzit zunë të mendonin se si mund të kishin diçka
të tillë "
+"edhe në një platformë tek e cila nuk kishin sendërtim të plotë
funksional të "
+"Lisp-it. Multics MacLisp kish një përpilues dhe një interpretues —
qe "
+"sistem Lisp i kompletuar — por njerëzit donin të sendërtonin diçka
të "
+"tillë në sisteme të tjera ku nuk kishin shkruajtur akoma ndonjë
përpilues "
+"Lisp. Pra, po të mos kishit përpiluesin Lisp, nuk shkruanit dot plotësisht
"
+"përpunuesin në Lisp — do të ishte shumë i ngadaltë, veçanërisht "
+"riparaqitja, po qe se bëhej fjalë të xhirohej Lisp i interpretuar. Ndaj "
+"zhvilluam një teknikë hibride. Ideja qe të shkruanim në një të vetëm
një "
+"interpretues Lisp dhe pjesët e nivelit të ulët tok, që kështu një
pjesë e "
+"përpunuesit të qenë pjesë të brendshme të Lisp-it. Këto do të ishin
çfarëdo "
+"pjesësh që ne mendonim se duheshin përsosur. Kjo qe një teknikë që e
kishim "
+"praktikuar tashmë me vetëdije në Emacs-in origjinal, ngaqë kish disa
veçori "
+"deri diku të nivelit të lartë, të cilat i risendërtuam në gjuhën e
makinës, "
+"duke i shndërruar në primitivë <acronym>TECO</acronym>. për shembull,
kish "
+"një primitiv <acronym>TECO</acronym> për mbushjen e një paragrafi (në
fakt, "
+"për kryerjen e shumicës së punës për mbushjen e një paragrafi, ngaqë
disa "
+"nga pjesët më pak të lodhshme të punës i binte të kryheshin në një
nivel më "
+"të lartë, nga një program <acronym>TECO</acronym>). Mund ta bënit krejt "
+"punën duke shkruajtur një program <acronym>TECO</acronym>, por kjo qe
shumë "
+"e ngadaltë, ndaj e përsosëm duke hedhur pjesë të tij në gjuhën e
makinës. "
+"Përdorëm këtu të njëjtën ide (atë te teknika hibride), që pjesa
dërrmuese e "
+"përpunuesit të shkruhej në Lisp, por disa pjesë të tij, të cilat duhej
të "
+"xhironin veçanërisht shpejt, të shkruheshin në nivel më të ulët."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Therefore, when I wrote my second implementation of Emacs, I followed the "
+"same kind of design. The low level language was not machine language "
+"anymore, it was C. C was a good, efficient language for portable programs to "
+"run in a Unix-like operating system. There was a Lisp interpreter, but I "
+"implemented facilities for special purpose editing jobs directly in C "
+"— manipulating editor buffers, inserting leading text, reading and "
+"writing files, redisplaying the buffer on the screen, managing editor "
+"windows."
+msgstr ""
+"Kështu që, kur shkrojta sendërtimin tim të dytë të Emacs-it, ndoqa të "
+"njëjtën lloj skeme. Gjuha e nivelit të ulët nuk qe më gjuha e makinës,
qe C-"
+"ja. C-ja qe gjuhë e mirë, e efektshme për programe të kalueshëm, që të
mund "
+"të xhironin në një sistem operativ të ngjashëm me Unix-in. Kishte një "
+"interpretues Lisp, por sendërtova aftësi për veprime specifike përpunimi "
+"drejt e në C — përdorim shtytëzash përpunuesi, futjeje teksi
drejtues, "
+"lexim dhe shkrim kartelash, rishfaqje në ekran të përmbajtjes së një "
+"shtytëze, administrim dritaresh përpunuesi."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Now, this was not the first Emacs that was written in C and ran on Unix. The "
+"first was written by James Gosling, and was referred to as GosMacs. A "
+"strange thing happened with him. In the beginning, he seemed to be "
+"influenced by the same spirit of sharing and cooperation of the original "
+"Emacs. I first released the original Emacs to people at <abbr>MIT</abbr>. "
+"Someone wanted to port it to run on Twenex — it originally only ran on "
+"the Incompatible Timesharing System we used at <abbr>MIT</abbr>. They ported "
+"it to Twenex, which meant that there were a few hundred installations around "
+"the world that could potentially use it. We started distributing it to them, "
+"with the rule that “you had to send back all of your "
+"improvements” so we could all benefit. No one ever tried to enforce "
+"that, but as far as I know people did cooperate."
+msgstr ""
+"Tani, ky nuk qe Emacs-i i parë i shkruajtur në C dhe që xhironte nën
Unix. I "
+"pari qe shkruajtur nga James Gosling, dhe i referoheshin si GosMacs. I "
+"ndodhi diçka e çuditshme. Në fillim, ngjante se ndikohej nga e njëjta
frymë "
+"e shkëmbimit dhe bashkëpunimit me Emacs-in origjinal. Emacs-in e parë "
+"origjinal e pata hedhur në qarkullim për personat në <abbr>MIT</abbr>. "
+"Dikush dëshironte ta bënte të xhironte në Twenex — në fillim
xhironte "
+"vetëm në <i>Incompatible Timesharing System</i> që përdornim në
<abbr>MIT</"
+"abbr>. E kaluan në Twenex, që do të thoshte se kish ndoca qindra instalime
"
+"nëpër botë që mundej ta përdornin. Zumë tua dërgonim atyre, me kusht
që "
+"“duhet të na dërgoni krejt përmirësimet që i bëni” që të "
+"përfitonim të gjithë. Askush nuk u përpoq ta bënte këtë të
detyrueshme, por "
+"me aq sa di pati bashkëpunim."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Gosling did, at first, seem to participate in this spirit. He wrote in a "
+"manual that he called the program Emacs hoping that others in the community "
+"would improve it until it was worthy of that name. That's the right approach "
+"to take towards a community — to ask them to join in and make the "
+"program better. But after that he seemed to change the spirit, and sold it "
+"to a company."
+msgstr ""
+"Gosling dukej, në fillim, se do të bashkëpunonte në këtë frymë.
Shkrojti në "
+"një doracak se programin po e quante Emacs, duke shpresuar që edhe të
tjerë "
+"nga bashkësia do ta përmirësonin, derisa t'ia vlente atë emër. Ky qe "
+"trajtimi i duhur karshi një bashkësie — t'u kërkohej të merrnin
pjesë "
+"e ta bënin programin më të mirë. Por pas kësaj dukej se ndërroi mendje,
dhe "
+"ia shiti një shoqërie."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"At that time I was working on the GNU system (a free software Unix-like "
+"operating system that many people erroneously call “Linux”). "
+"There was no free software Emacs editor that ran on Unix. I did, however, "
+"have a friend who had participated in developing Gosling's Emacs. Gosling "
+"had given him, by email, permission to distribute his own version. He "
+"proposed to me that I use that version. Then I discovered that Gosling's "
+"Emacs did not have a real Lisp. It had a programming language that was known "
+"as ‘mocklisp’, which looks syntactically like Lisp, but didn't "
+"have the data structures of Lisp. So programs were not data, and vital "
+"elements of Lisp were missing. Its data structures were strings, numbers "
+"and a few other specialized things."
+msgstr ""
+"Në atë kohë po punoja për sistemin GNU (një sistem operativ
<em>software</"
+"em> i lirë, i ngjashëm me Unix, që mjaft vetë gabimisht e quajnë “"
+"Linux”). Nuk kish përpunues Emacs, si <em>software</em> të lirë,
që "
+"xhironte nën Unix. Por kisha një shok që kish marrë pjesë në
programimin e "
+"Emacs-it të Gosling-ut. Gosling-u i pat dhënë, përmes email-i, leje të "
+"përhapte versione të tijat. Më propozoi të përdorja atë version. Më
tej "
+"pashë që Emacs-i Gosling-ut nuk përmbante Lisp të vërtetë. Kish një
gjuhë "
+"programimi që njihej si ‘mocklisp’, që nga sintaksa duket si "
+"Lisp, por që nuk kish struktura të dhënash të Lisp-it. Kështu që
programet "
+"nuk qenë të dhëna, dhe mungonin elemente jetike të Lisp-it. Strukturat e
të "
+"dhënave në të qenë vargje, numra dhe pak gjëra të tjera speciale."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"I concluded I couldn't use it and had to replace it all, the first step of "
+"which was to write an actual Lisp interpreter. I gradually adapted every "
+"part of the editor based on real Lisp data structures, rather than ad hoc "
+"data structures, making the data structures of the internals of the editor "
+"exposable and manipulable by the user's Lisp programs."
+msgstr ""
+"Dola në përfundimin se nuk e përdorja dot dhe më duhej ta zëvendësoja
të "
+"tërin, hapi i parë për të cilin qe shkrimi i një interpretuesi të
vërtetë "
+"Lisp. Dora-dorës përshtata çdo pjesë të përpunuesit duke e bazuar në "
+"struktura të dhënash Lisp faktike, në vend të strukturave <i>ad hoc</i>
për "
+"të dhënat, duke i bërë strukturat e të dhënave të mekanizmave të
brendshme "
+"të përpunuesit të ekspozueshme dhe të trajtueshme nga programet Lisp të "
+"përdoruesit."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"The one exception was redisplay. For a long time, redisplay was sort of an "
+"alternate world. The editor would enter the world of redisplay and things "
+"would go on with very special data structures that were not safe for garbage "
+"collection, not safe for interruption, and you couldn't run any Lisp "
+"programs during that. We've changed that since — it's now possible to "
+"run Lisp code during redisplay. It's quite a convenient thing."
+msgstr ""
+"Përjashtim qe rishfaqja. Për shumë kohë, rishfaqja qe njëfarë bote
tjetër. "
+"Përpunuesi mund të kalonte në botën e rishfaqjeve dhe gjërat do të
vazhdonin "
+"me struktura të dhënash tejet speciale që nuk qenë pa dëm për
grumbullim "
+"hedhurinash, as për ndërprerje, dhe nuk mund të xhironit ndonjë program
Lisp "
+"gjatë kohës që ndodhte kjo. E ndryshuam ama — tani është e mundur
të "
+"xhirohet kod Lisp gjatë rishfaqjes. Ãka vjen jo pak ndoresh."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"This second Emacs program was ‘free software’ in the modern "
+"sense of the term — it was part of an explicit political campaign to "
+"make software free. The essence of this campaign was that everybody should "
+"be free to do the things we did in the old days at <abbr>MIT</abbr>, working "
+"together on software and working with whomever wanted to work with us. That "
+"is the basis for the free software movement — the experience I had, "
+"the life that I've lived at the <abbr>MIT</abbr> AI lab — to be "
+"working on human knowledge, and not be standing in the way of anybody's "
+"further using and further disseminating human knowledge."
+msgstr ""
+"Ky program i dytë Emacs qe ‘<em>software</em> i lirë’ në "
+"kuptimin modern të fjalës — qe pjesë e një fushate të deklaruar "
+"politike për krijim <em>software</em>-i të lirë. Thelbi i kësaj fushate
qe "
+"që kushdo duhet të jetë i lirë të bëjë gjërat që bënim ne dikur në
"
+"<abbr>MIT</abbr>, të punohej tok mbi <em>software</em>-e dhe të punohej me "
+"këdo që donte të punonte me ne. Kjo është baza e lëvizjes për
<em>software</"
+"em> të lirë — përvoja që pata, jeta që bëja në <abbr>MIT</abbr>
AI lab "
+"— të punohej për dijen njerëzore, dhe jo t'i zihej rruga cilitdo që
"
+"përdorte dhe përhapte më tej dijen njerëzore."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"At the time, you could make a computer that was about the same price range "
+"as other computers that weren't meant for Lisp, except that it would run "
+"Lisp much faster than they would, and with full type checking in every "
+"operation as well. Ordinary computers typically forced you to choose between "
+"execution speed and good typechecking. So yes, you could have a Lisp "
+"compiler and run your programs fast, but when they tried to take <tt>car</"
+"tt> of a number, it got nonsensical results and eventually crashed at some "
+"point."
+msgstr ""
+"Në atë kohë, mund të krijonit një kompjuter që hynte në po atë
segment "
+"çmimesh si kompjuterat e tjerë që nuk qenë menduar për Lisp, vetëm se
ky "
+"mund të xhironte Lisp-in shumë më shpejt se ata, dhe, po ashtu, me
kontroll "
+"të plotë të llojit të të dhënave në çdo veprim. Kompjuterat e
zakonshëm ju "
+"shtrëngonin të zgjidhnit ose shpejtësinë e ekzekutimit, ose kontroll të
mirë "
+"të llojit të të dhënave. Pra, mund të kihej një përpilues Lisp dhe
të "
+"xhiroheshin programet më shpejt, por kur provohej të merrej <tt>automjeti</"
+"tt> i një targe, arrihej në përfundime pa kuptim dhe tek e fundit në "
+"vithisje."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"The Lisp machine was able to execute instructions about as fast as those "
+"other machines, but each instruction — a car instruction would do data "
+"typechecking — so when you tried to get the car of a number in a "
+"compiled program, it would give you an immediate error. We built the machine "
+"and had a Lisp operating system for it. It was written almost entirely in "
+"Lisp, the only exceptions being parts written in the microcode. People "
+"became interested in manufacturing them, which meant they should start a "
+"company."
+msgstr ""
+"Makina Lisp qe e zonja të përmbushte udhëzimet gati po aq shpejt sa
makinat "
+"e tjera, por çdo udhëzim — udhëzimi \"automjet\" do të shkaktonte "
+"kontroll lloji të dhënash — kështu që po të provonit të kërkonit
"
+"automjetin e një numri, në një program të përpiluar, do t'ju paraqitej "
+"menjëherë një gabim. E ndërtuan makinën dhe kjo pati një sistem
operativ "
+"Lisp. Qe shkruajtur krejtësisht në Lisp, me përjashtim vetëm të pjesëve
të "
+"shkruajtura në mikrokod. Njerëzve filloi t'u interesojë prodhimi i tyre,
që "
+"do të thoshte se mund të fillonin një biznes."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"There were two different ideas about what this company should be like. "
+"Greenblatt wanted to start what he called a “hacker” company. "
+"This meant it would be a company run by hackers and would operate in a way "
+"conducive to hackers. Another goal was to maintain the AI Lab culture <a "
+"href=\"#foot-3\">(3)</a>. Unfortunately, Greenblatt didn't have any "
+"business experience, so other people in the Lisp machine group said they "
+"doubted whether he could succeed. They thought that his plan to avoid "
+"outside investment wouldn't work."
+msgstr ""
+"Kish dy ide të ndryshme rreth se si mund të ishte shoqëria. Greenblatt-i "
+"donte të fillonte atë çka e quante shoqëri “hacker-ash”. Kjo "
+"donte të thoshte një shoqëri e administruar nga <i>hackers</i> dhe do të "
+"funksiononte në një mënyrë nxitëse për <i>hackers</i>-at. Një synim
tjetër "
+"që të vazhdohej kultura e laobratorit AI Lab <a href=\"#foot-3\">(3)</a>. "
+"Për fat të keq, Greenblatt-i nuk kish ndonjë përvojë në punë biznesi,
ndaj "
+"të tjerë persona në grupin e makinave Lisp thanë se dyshonin se mund t'ia
"
+"dilte mbanë. Qenë të mendimit që plani i tij për të shmangur investime
nga "
+"jashtë grupit nuk kish për të funksionuar."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Why did he want to avoid outside investment? Because when a company has "
+"outside investors, they take control and they don't let you have any "
+"scruples. And eventually, if you have any scruples, they also replace you as "
+"the manager."
+msgstr ""
+"Pse donte të shmangte investimet nga jashtë? Ngaqë kur një shoqëri ka "
+"investitorë jashtë vetes, këta shtien në dorë kontrollin dhe nuk ju
lënë më "
+"të keni skrupuj. Dhe në fund, po patët skrupuj, ju heqin nga drejtimi."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"So Greenblatt had the idea that he would find a customer who would pay in "
+"advance to buy the parts. They would build machines and deliver them; with "
+"profits from those parts, they would then be able to buy parts for a few "
+"more machines, sell those and then buy parts for a larger number of "
+"machines, and so on. The other people in the group thought that this "
+"couldn't possibly work."
+msgstr ""
+"Ndaj Greenblatt-i pati idenë të gjente klientë që do të parapaguanin
blerjen "
+"e pjesëve. Të montonin makinat dhe t'i shpërndanin te porositësit; me "
+"fitimin prej pjesëve, do të ishin në gjendje të blenin pjesë për ndoca "
+"makina të tjera, t'i shisnin këto e mandej të blinin pjesë për një
numër më "
+"të madh makinash, e me radhë. Personat e tjerë në grup qenë të mendimit
që "
+"kjo do të funksiononte."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Greenblatt then recruited Russell Noftsker, the man who had hired me, who "
+"had subsequently left the AI Lab and created a successful company. Russell "
+"was believed to have an aptitude for business. He demonstrated this aptitude "
+"for business by saying to the other people in the group, “Let's ditch "
+"Greenblatt, forget his ideas, and we'll make another company.” "
+"Stabbing in the back, clearly a real businessman. Those people decided they "
+"would form a company called Symbolics. They would get outside investment, "
+"not have scruples, and do everything possible to win."
+msgstr ""
+"Greenblatt-i mandej mori në punë Russell Noftsker-in, njeriun që më pat "
+"punësuar mua, që më pas e pat lënë laboratorin AI Lab dhe kish krijuar
një "
+"shoqëri të suksesshme. Russell-i besohej se kish nuhatje për biznes. E "
+"shfaqi këtë nuhatje për biznes duke u thënë personave të tjerë të
grupit, "
+"“Le ta heqim qafe Greenblatt-in, bashkë me idetë e tij, dhe do të "
+"ngremë një tjetër shoqëri.” Thikë pas shpine, biznesmen i vërtet
sa më "
+"s'bëhet. Këta persona vendosën të krijonin një shoqëri të quajtur
Symbolics. "
+"Me investime nga jashtë, pa skrupuj, dhe të gatshëm për gjithçka për "
+"fitoren."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"But Greenblatt didn't give up. He and the few people loyal to him decided to "
+"start Lisp Machines Inc. anyway and go ahead with their plans. And what do "
+"you know, they succeeded! They got the first customer and were paid in "
+"advance. They built machines and sold them, and built more machines and more "
+"machines. They actually succeeded even though they didn't have the help of "
+"most of the people in the group. Symbolics also got off to a successful "
+"start, so you had two competing Lisp machine companies. When Symbolics saw "
+"that LMI was not going to fall flat on its face, they started looking for "
+"ways to destroy it."
+msgstr ""
+"Por Greenblatt-i nuk u dorëzua. Ai dhe ata pak besnikë të tij vendosën
të "
+"krijonin Lisp Machines Inc. sido që të ndodhte dhe të ecnin para me planet
e "
+"tyre. Dhe siç e dini, ia dolën mbanë! Gjetën klientin e parë dhe patën "
+"parapagim. Montuan makina dhe i shitën, pastaj krijuan më shumë makina, e "
+"prapë të tjera. Ia dolën mbanë, edhe pse nuk patën ndihmën e shumicës
së "
+"personave të grupit. Edhe Symbolics pati fillim të suksesshëm, pra kishit
dy "
+"shoqëri konkurruese makinash Lisp. Kur Symbolics pa që LMI nuk do të "
+"shkërrmoqej, filluan të kërkonin për mënyra se si ta shkatërronin."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Thus, the abandonment of our lab was followed by “war” in our "
+"lab. The abandonment happened when Symbolics hired away all the hackers, "
+"except me and the few who worked at LMI part-time. Then they invoked a rule "
+"and eliminated people who worked part-time for <abbr>MIT</abbr>, so they had "
+"to leave entirely, which left only me. The AI lab was now helpless. And "
+"<abbr>MIT</abbr> had made a very foolish arrangement with these two "
+"companies. It was a three-way contract where both companies licensed the "
+"use of Lisp machine system sources. These companies were required to let "
+"<abbr>MIT</abbr> use their changes. But it didn't say in the contract that "
+"<abbr>MIT</abbr> was entitled to put them into the <abbr>MIT</abbr> Lisp "
+"machine systems that both companies had licensed. Nobody had envisioned that "
+"the AI lab's hacker group would be wiped out, but it was."
+msgstr ""
+"Kështu që, në laboratorin tonë, braktisja u pasua nga
“lufta”. "
+"Braktisja erdhi kur Symbolics punësoi krejt <i>hacker</i>-at, hiq mua dhe "
+"ndoca që punonin me kohë të pjesshme te LMI. Mandej nxorrën nga pluhuri
një "
+"rregullore dhe hoqën qafe personat që punonin me kohë të pjesshme për "
+"<abbr>MIT</abbr>-in, kështu që iu desh të iknin plotësisht, e prej kësaj
"
+"mbeta vetëm unë. Laboratori AI tani qe i pashpresë. Dhe <abbr>MIT</abbr> "
+"kish bërë një ujdi shumë të marrë me këto dy shoqëritë. Qe një
kontratë "
+"trikahëshe ku secila shoqëri lejonte përdorimin e kodit burim të sistemit
të "
+"makinave Lisp. Këto shoqëri qenë të detyruara të lejonin
<abbr>MIT</abbr>-in "
+"të përdorte ndryshime e bëra prej tyre. Por nuk thuhej në kontratë që "
+"<abbr>MIT</abbr>-i gëzonte të drejtën t'i hidhte ato në sistemet e
makinave "
+"Lisp të <abbr>MIT</abbr>-it që qenë lejuar nga të dyja shoqëritë.
Askush nuk "
+"pati çuar në mendje që grupi i <i>hacker</i>-ave të laboratorit AI do të
"
+"avullonte, por ja që ndodhi."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"So Symbolics came up with a plan <a href=\"#foot-4\">(4)</a>. They said to "
+"the lab, “We will continue making our changes to the system available "
+"for you to use, but you can't put it into the <abbr>MIT</abbr> Lisp machine "
+"system. Instead, we'll give you access to Symbolics' Lisp machine system, "
+"and you can run it, but that's all you can do.”"
+msgstr ""
+"Kështu që Symbolics hartoi një plan <a href=\"#foot-4\">(4)</a>. I thanë
"
+"laboratorit, “Do të vazhdojmë t'ju lejojmë përdorimin e ndryshimeve
"
+"tona, por nuk mund t'i hidhni në sistemin <abbr>MIT</abbr> të makinave
Lisp. "
+"Në vend të kësaj, do t'ju lejojmë hyrje në sistemin e makinave Lisp të "
+"Symbolics-it, dhe mund ta xhironi, por kjo është e gjitha çka mund të
bëni."
+"”"
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"This, in effect, meant that they demanded that we had to choose a side, and "
+"use either the <abbr>MIT</abbr> version of the system or the Symbolics "
+"version. Whichever choice we made determined which system our improvements "
+"went to. If we worked on and improved the Symbolics version, we would be "
+"supporting Symbolics alone. If we used and improved the <abbr>MIT</abbr> "
+"version of the system, we would be doing work available to both companies, "
+"but Symbolics saw that we would be supporting LMI because we would be "
+"helping them continue to exist. So we were not allowed to be neutral anymore."
+msgstr ""
+"Kjo, praktikisht, do të thoshte që na kërkuan të zgjidhmin me kë palë
do të "
+"ishim, dhe të përdornim ose versionin <abbr>MIT</abbr> të sistemit, ose "
+"versionin Symbolics. Cilëndo zgjedhje të bënim, do të përcaktonte se te
"
+"cili sistem do të shkonin përmirësimet tona. Po të punonin me dhe të "
+"përmirësonin versionin e Symbolics-it, do të mbështesnim vetëm
Symbolics-in. "
+"Po të përdornim dhe përmirësonim versionin <abbr>MIT</abbr> të sistemit,
i "
+"binte ta jepnim punën te të dyja shoqëritë, por Symbolics pa që do të "
+"mbështesnim LMI-në, ngaqë do ta ndihmonim të ekzistonte. Kështu që nuk
na u "
+"lejua të qëndronim ende asnjanës."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Up until that point, I hadn't taken the side of either company, although it "
+"made me miserable to see what had happened to our community and the "
+"software. But now, Symbolics had forced the issue. So, in an effort to "
+"help keep Lisp Machines Inc. going <a href=\"#foot-5\">(5)</a> — I "
+"began duplicating all of the improvements Symbolics had made to the Lisp "
+"machine system. I wrote the equivalent improvements again myself (i.e., the "
+"code was my own)."
+msgstr ""
+"Deri në atë pikë, nuk kisha mbajtur anën e asnjërës shoqëri, edhe pse "
+"ndihesha keq kur shihja se ç'i ndodhi bashkësisë sonë dhe
<em>software</em>-"
+"it. Por tashmë, Symbolics-i e kish bërë të detyruar këtë gjë. E
kështu, në "
+"një përpjekje për ta mbajtur gjallë Lisp Machines Inc. <a
href=\"#foot-5\">"
+"(5)</a> — zura të riprodhoj krejt përmirësimet që Symbolics kish
bërë "
+"te sistemi i makinës Lisp. I shkruajta vetë nga e para përmirësimet e "
+"njëvlefshme (dmth, kodi qe i imi)."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"After a while <a href=\"#foot-6\">(6)</a>, I came to the conclusion that it "
+"would be best if I didn't even look at their code. When they made a beta "
+"announcement that gave the release notes, I would see what the features were "
+"and then implement them. By the time they had a real release, I did too."
+msgstr ""
+"Pas ca kohësh <a href=\"#foot-6\">(6)</a>, mbërrita në përfundimin që e
mira "
+"e të mirave do të ishte të mos shihja fare në kodin e tyre. Kur njoftonin
"
+"paraprakisht për ndonjë version beta, që shoqërohej me shënime versioni,
"
+"mund të shihja ç'qenë veçoritë e reja e mandej t'i sendërtoja. Në
kohën që "
+"hidhnin faktikisht në qarkullim diçka, po atë bëja edhe unë."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"In this way, for two years, I prevented them from wiping out Lisp Machines "
+"Incorporated, and the two companies went on. But, I didn't want to spend "
+"years and years punishing someone, just thwarting an evil deed. I figured "
+"they had been punished pretty thoroughly because they were stuck with "
+"competition that was not leaving or going to disappear <a href=\"#foot-7\">"
+"(7)</a>. Meanwhile, it was time to start building a new community to replace "
+"the one that their actions and others had wiped out."
+msgstr ""
+"Në këtë mënyrë, për dy vite, ua pengova ta fshinin nga faqja e dheut
Lisp "
+"Machines Incorporated, dhe të dy shoqëritë bënë përpara. Por nuk doja
të "
+"shpenzoja vite të tëra duke ndëshkuar dikë, thjesht duke i vënë gjoksin
një "
+"akti të lig. Kuptova që qenë ndëshkuar paq, ngaqë kishin ngecur në
rrjetën e "
+"konkurrencës, e cila nuk do të largohej apo tretej<a href=\"#foot-7\">(7)</"
+"a>. Ndërkohë, kish ardhur koha të fillohej ndërtimi i një bashkësie të
re, "
+"për të zëvendësuar atë që e zhdukën veprimet e tyre dhe të tjera."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"The Lisp community in the 70s was not limited to the <abbr>MIT</abbr> AI "
+"Lab, and the hackers were not all at <abbr>MIT</abbr>. The war that "
+"Symbolics started was what wiped out <abbr>MIT</abbr>, but there were other "
+"events going on then. There were people giving up on cooperation, and "
+"together this wiped out the community and there wasn't much left."
+msgstr ""
+"Bashkësia Lisp në vitet '70 nuk kufizohej te <abbr>MIT</abbr> AI Lab, dhe "
+"<i>hacker</i>-at nuk qenë vetëm në <abbr>MIT</abbr>. Lufta e nisur nga "
+"Symbolics qe ajo që asgjësoi <abbr>MIT</abbr>, por ndodhën dhe ngjarje të
"
+"tjera. Pati persona që hoqën dorë nga bashkëpunimi, dhe kjo i vuri
shkelmin "
+"bashkësisë e kështu nuk mbeti kushedi çë."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Once I stopped punishing Symbolics, I had to figure out what to do next. I "
+"had to make a free operating system, that was clear — the only way "
+"that people could work together and share was with a free operating system."
+msgstr ""
+"Pasi reshta së ndëshkuari Symbolics-in, m'u desh të gjeja se ç'të bëja
më "
+"tej. Duhej të bëja një sistem operativ të lirë, që të qe i kthjellët
— "
+"e vetmja mënyrë që njerëzit të mund të punonin tok dhe të shkëmbenin
qe "
+"përmes një sistemi operativ të lirë."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"At first, I thought of making a Lisp-based system, but I realized that "
+"wouldn't be a good idea technically. To have something like the Lisp machine "
+"system, you needed special purpose microcode. That's what made it possible "
+"to run programs as fast as other computers would run their programs and "
+"still get the benefit of typechecking. Without that, you would be reduced to "
+"something like the Lisp compilers for other machines. The programs would be "
+"faster, but unstable. Now that's okay if you're running one program on a "
+"timesharing system — if one program crashes, that's not a disaster, "
+"that's something your program occasionally does. But that didn't make it "
+"good for writing the operating system in, so I rejected the idea of making a "
+"system like the Lisp machine."
+msgstr ""
+"Fillimisht, pata në mendje të bëja një sistem të bazuar në Lisp, por e "
+"kuptova që nuk do të ishte ide e mirë teknikisht. Për të pasur diçka
të "
+"ngjashme me një sistem makine Lisp, ju duhet mikrokod për qëllime
speciale. "
+"Ky qe ai që bënte të mundur xhirim po aq të shpejtë sa xhironin
kompjuterët "
+"e tjerë programet e tyre dhe prapë të kish përparësinë e kontrollit mbi
"
+"llojin e të dhënave. Pa këtë, do të përfundonit në diçka të ngjashme
me një "
+"përpilues Lisp për makina të tjera. Programet do të bëheshin më të
shpejta, "
+"por të paqëndrueshme. Me këtë nuk ka problem, nëse po xhironi një
program në "
+"një sistem me ndarje kohe — nëse vithiset një program, nuk u bë "
+"hataja, është diçka që ndodh te programet, me raste. Por kjo nuk e bënte
të "
+"mirë për shkrimin e një sistemi operativ, ndaj e hodha poshtë idenë e "
+"krijimit të një sistemi si një makinë Lisp."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"I decided instead to make a Unix-like operating system that would have Lisp "
+"implementations to run as user programs. The kernel wouldn't be written in "
+"Lisp, but we'd have Lisp. So the development of that operating system, the "
+"GNU operating system, is what led me to write the GNU Emacs. In doing this, "
+"I aimed to make the absolute minimal possible Lisp implementation. The size "
+"of the programs was a tremendous concern."
+msgstr ""
+"Vendosa më mirë të bëja një sistem operativ të ngjashëm me Unix-in, i
cili "
+"do të kishte sendërtime Lisp që do të xhironin si programe përdoruesi. "
+"Kerneli nuk do të shkruhej në Lisp, por do të kishim Lisp. Dhe hartimi i "
+"këtij sistemi operativ, sistemit operativ GNU, qe ai që më shpuri te
shkrimi "
+"i GNU Emacs-it. Duke bërë kështu, synoja të kryeja minimumin absolut të "
+"mundshëm të sendërtimeve Lisp. Madhësia e programeve qe shqetësim shumë
i "
+"madh."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"There were people in those days, in 1985, who had one-megabyte machines "
+"without virtual memory. They wanted to be able to use GNU Emacs. This meant "
+"I had to keep the program as small as possible."
+msgstr ""
+"Kish njerëz në ato kohë, më 1985, që kishin makina me 1Mb kujtesë, pa "
+"kujtesë virtuale. Këta donin të ishin në gjendje të përdornin GNU
Emacs. Kjo "
+"do të thoshte ta mbaja programin sa më të vogël që mundej."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"For instance, at the time the only looping construct was ‘"
+"while’, which was extremely simple. There was no way to break out of "
+"the ‘while’ statement, you just had to do a catch and a throw, "
+"or test a variable that ran the loop. That shows how far I was pushing to "
+"keep things small. We didn't have ‘caar’ and ‘cadr’ "
+"and so on; “squeeze out everything possible” was the spirit of "
+"GNU Emacs, the spirit of Emacs Lisp, from the beginning."
+msgstr ""
+"Për shembull, në atë kohë e vetmja strukturë ripërsëritëse qe ‘"
+"while’, e cila qe fare e thjeshtë. Nuk kish mënyrë për të dalë
nga "
+"deklarimi ‘while’, ju duhej të kryenit \"a catch and a throw\", "
+"ose të testonit ndryshoren që xhironte ripërsëritjen. Kjo tregon se sa
larg "
+"isha shtyrë për t'i mbajtur gjërat të vogla. Nuk kishte ‘"
+"automjeet’ dhe as ‘atomjet’ e me radhë; “ngjeshe sa "
+"të mundet” qe fryma e GNU Emacs-it, fryma e Lisp-it për Emacs, që
në "
+"fillim."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"Obviously, machines are bigger now, and we don't do it that way any more. We "
+"put in ‘caar’ and ‘cadr’ and so on, and we might put "
+"in another looping construct one of these days. We're willing to extend it "
+"some now, but we don't want to extend it to the level of common Lisp. I "
+"implemented Common Lisp once on the Lisp machine, and I'm not all that happy "
+"with it. One thing I don't like terribly much is keyword arguments <a href="
+"\"#foot-8\">(8)</a>. They don't seem quite Lispy to me; I'll do it "
+"sometimes but I minimize the times when I do that."
+msgstr ""
+"E qartë që sot makinat janë më të mëdha, dhe nuk veprojmë më kështu.
Vëmë "
+"edhe ‘automjeet’, edhe ‘atomjet’ e me radhë, dhe sot
"
+"mundemi të vendosim edhe strukturë tjetër ripërsëritëse. Duam ta
zgjerojmë "
+"diçka, por nuk duam ta zgjerojmë deri në shkallën e një Lisp-i të
zakonshëm. "
+"Njëherë, sendërtova Common Lisp në makinën Lisp, dhe nuk më kënaqi
kushedi. "
+"Diçka që nuk më pëlqen dhe aq shumë janë argumentat fjalëkyça <a
href="
+"\"#foot-8\">(8)</a>. Nuk më duken edhe aq të stilit Lisp; Do t'i ndërroj "
+"ndonjë ditë, por minimizoj kohët kur bëj kështu."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"That was not the end of the GNU projects involved with Lisp. Later on around "
+"1995, we were looking into starting a graphical desktop project. It was "
+"clear that for the programs on the desktop, we wanted a programming language "
+"to write a lot of it in to make it easily extensible, like the editor. The "
+"question was what it should be."
+msgstr ""
+"Ky nuk qe fundi i projekteve GNU që kishin të bënin me Lisp-in. Më vonë,
"
+"diku aty nga 1995, po shihnim mundësinë e fillimit të një projekti për
një "
+"desktop grafik. Qe e qartë që, për programet në desktop, donim një
gjuhë "
+"programimi me të cilën të shkruanim shumë dhe të qe lehtësisht e "
+"zgjerueshme, njësoj si përpunuesi. Ãështja qe se cila duhej zgjedhur."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"At the time, <acronym title=\"Tool Command Language\">TCL</acronym> was "
+"being pushed heavily for this purpose. I had a very low opinion of "
+"<acronym>TCL</acronym>, basically because it wasn't Lisp. It looks a tiny "
+"bit like Lisp, but semantically it isn't, and it's not as clean. Then "
+"someone showed me an ad where Sun was trying to hire somebody to work on "
+"<acronym>TCL</acronym> to make it the “de-facto standard extension "
+"language” of the world. And I thought, “We've got to stop that "
+"from happening.” So we started to make Scheme the standard "
+"extensibility language for GNU. Not Common Lisp, because it was too large. "
+"The idea was that we would have a Scheme interpreter designed to be linked "
+"into applications in the same way <acronym>TCL</acronym> was linked into "
+"applications. We would then recommend that as the preferred extensibility "
+"package for all GNU programs."
+msgstr ""
+"Në atë kohë, <acronym title=\"Tool Command Language\">TCL</acronym> po "
+"reklamohej rëndshëm për këtë qëllim. Kisha vlerësim shumë të ulët
për "
+"<acronym>TCL</acronym>-në, pikësëpari ngaqë nuk qe Lisp. Ngjante pakëz
me "
+"Lisp-in, por semantikisht nuk qe e tillë, dhe nuk është aq e qëruar.
Mandej "
+"dikush më tregoi një lajmërim me të cilin Sun po përpiqej të punësonte
dikë "
+"për t'u marrë me <acronym>TCL</acronym> për ta bërë “standardin
de-"
+"facto për gjuhë zgjerimesh” në botë. Dhe mendova, “Duhet ta "
+"ndalim përmbushjen e kësaj.” Kështu filluam të ndërtojmë
Scheme-n, "
+"gjuha standard e zgjerimeve për GNU-në. Jo Common Lisp, ngaqë ky qe shumë
i "
+"madh. Ideja qe që të kishim një interpretues Scheme të hartuar për t'u "
+"lidhur te zbatimet në të njëjtën mënyrë si lidhej
<acronym>TCL</acronym>-ja "
+"te zbatimet. Mandej këtë ta këshillonim si paketën e parapëlqyer për "
+"zgjerime për krejt programet GNU."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"There's an interesting benefit you can get from using such a powerful "
+"language as a version of Lisp as your primary extensibility language. You "
+"can implement other languages by translating them into your primary "
+"language. If your primary language is <acronym>TCL</acronym>, you can't very "
+"easily implement Lisp by translating it into <acronym>TCL</acronym>. But if "
+"your primary language is Lisp, it's not that hard to implement other things "
+"by translating them. Our idea was that if each extensible application "
+"supported Scheme, you could write an implementation of <acronym>TCL</"
+"acronym> or Python or Perl in Scheme that translates that program into "
+"Scheme. Then you could load that into any application and customize it in "
+"your favorite language and it would work with other customizations as well."
+msgstr ""
+"Ka një përfitim interesant që ju vjen nga përdorimi si gjuhë tuajën
parësore "
+"për zgjerime i një gjuhe kaq të fuqishme siç do të ishte një version
Lisp-"
+"i. Mund të sendërtoni gjuhë të tjera, përmes përkthimit të tyre në
gjuhën "
+"tuaj parësore. Nëse gjuha juaj parësore është <acronym>TCL</acronym>,
nuk "
+"sendërtoni dot lehtë Lisp-in duke e përkthyer në <acronym>TCL</acronym>.
Por "
+"nëse gjuha juaj parësore është Lisp-i, nuk është aq e zorshme të
sendërtohen "
+"gjëra të tjera duke i përkthyer ato. Ideja jonë qe që, nëse çdo zbatim
i "
+"zgjerueshëm mbulonte Scheme-n, mund të shkruanit në Scheme një sendërtim
të "
+"<acronym>TCL</acronym>-së, ose Python-it, ose Perl-it, i cili ta përkthente
"
+"atë program në Scheme. Mandej mund ta ngarkonit këtë në çfarëdo
zbatimi dhe "
+"ta përshtasnit në gjuhën tuaj të parapëlqyer dhe do të funksiononte
edhe me "
+"përshtatje të tjera."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"As long as the extensibility languages are weak, the users have to use only "
+"the language you provided them. Which means that people who love any given "
+"language have to compete for the choice of the developers of applications "
+"— saying “Please, application developer, put my language into "
+"your application, not his language.” Then the users get no choices at "
+"all — whichever application they're using comes with one language and "
+"they're stuck with [that language]. But when you have a powerful language "
+"that can implement others by translating into it, then you give the user a "
+"choice of language and we don't have to have a language war anymore. That's "
+"what we're hoping ‘Guile’, our scheme interpreter, will do. We "
+"had a person working last summer finishing up a translator from Python to "
+"Scheme. I don't know if it's entirely finished yet, but for anyone "
+"interested in this project, please get in touch. So that's the plan we have "
+"for the future."
+msgstr ""
+"Për sa kohë që gjuhët e zgjerimeve janë të dobëta, përdoruesit i
mbetet të "
+"përdorë vetëm gjuhën që i jepni. Që do të thotë se njerëzve që
dashurojnë "
+"cilëndo gjuhë tjetër iu duhet të konkurrojnë për të qenë ajo zgjedhja
e "
+"hartuesve të zbatimeve — duke thënë “Ju lutemi, hartues i "
+"zbatimit, vendoseni dhe gjuhën time te zbatimi juaj, jo gjuhën e atij."
+"” Kështu përdoruesve nuk u lihet shteg zgjedhje fare — cilido "
+"zbatim që përdorin, vjen me një gjuhë dhe ngecin në të [atë gjuhë].
Por kur "
+"keni një gjuhë të fuqishme që mund të sendërtojë të tjerat përmes
përkthimit "
+"të tyre në të, i jepni kështu përdoruesit një mundësi zgjedhje gjuhe
dhe nuk "
+"ka pse të bëjmë më luftë gjuhësh. Kjo është ajo që shpresojmë të
bëjë ‘"
+"Guile’, interpretuesi ynë Scheme. Kishim dikë që punoi verën e
shkuar "
+"për të përfunduar një përkthyes nga Python në Scheme. Nuk e di nëse ka
"
+"përfunduar krejtësisht, por cilido që interesohet për këtë projekt, ju "
+"lutemi, le të lidhet me ta. Pra ky është plani që kemi për të ardhmen."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"I haven't been speaking about free software, but let me briefly tell you a "
+"little bit about what that means. Free software does not refer to price; it "
+"doesn't mean that you get it for free. (You may have paid for a copy, or "
+"gotten a copy gratis.) It means that you have freedom as a user. The crucial "
+"thing is that you are free to run the program, free to study what it does, "
+"free to change it to suit your needs, free to redistribute the copies of "
+"others and free to publish improved, extended versions. This is what free "
+"software means. If you are using a non-free program, you have lost crucial "
+"freedom, so don't ever do that."
+msgstr ""
+"S'kam folur për <em>software</em>-in e lirë, por më lejoni shkurt t'ju "
+"tregoj paksa se çfarë don të thotë. <em>Software</em> i lirë nuk
nënkupton "
+"çmimin; nuk do të thotë që e merrni falas. (Mundet edhe të paguani për
një "
+"kopje, ose të siguroni një kopje gratis.) Don të thotë që keni liri, si "
+"përdorues. Gjëja kyçe është fakti që jeni i lirë ta xhironi programin,
i "
+"lirë të studioni se çfarë kryen, i lirë ta ndryshoni që të përputhet
me "
+"nevojat tuaja, i lirë të rishpërndani kopje për të tjerët dhe i lirë
për të "
+"bërë publike versione të ndryshuara, të zgjeruara. Ky është kuptimi i "
+"<em>software</em>-it të lirë. Nëse përdorni programe jo të lira, keni
humbur "
+"liri kyçe, ndaj mos e bëni kurrë."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"The purpose of the GNU project is to make it easier for people to reject "
+"freedom-trampling, user-dominating, non-free software by providing free "
+"software to replace it. For those who don't have the moral courage to reject "
+"the non-free software, when that means some practical inconvenience, what we "
+"try to do is give a free alternative so that you can move to freedom with "
+"less of a mess and less of a sacrifice in practical terms. The less "
+"sacrifice the better. We want to make it easier for you to live in freedom, "
+"to cooperate."
+msgstr ""
+"Qëllimi i projektit GNU është t'ua bëjë më të lehtë njerëzve
kundërshtimin e "
+"<em>software</em>-it jo të lirë, i cili shtyp lirinë, e sundon
përdoruesin, "
+"duke u ofruar atyre <em>software</em> të lirë për zëvendësim. Për ata
që nuk "
+"kanë kurajo morale të hedhin tej <em>software</em>-in jo të lirë, kur kjo
"
+"sjell ca minuse në leverdinë praktike, ajo që përpiqemi të bëjmë
është "
+"dhënia e alternativave të lira, që kështu të mund të shkoni drejt
lirisë me "
+"më pak belara dhe me më pak sakrifica, përsa i takon anës praktike. Sa
më "
+"pak sakrifica, aq më mirë. Duam t'ua bëjmë më të lehtë kalimin në
liri, në "
+"bashkëpunim."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"This is a matter of the freedom to cooperate. We're used to thinking of "
+"freedom and cooperation with society as if they are opposites. But here "
+"they're on the same side. With free software you are free to cooperate with "
+"other people as well as free to help yourself. With non-free software, "
+"somebody is dominating you and keeping people divided. You're not allowed to "
+"share with them, you're not free to cooperate or help society, anymore than "
+"you're free to help yourself. Divided and helpless is the state of users "
+"using non-free software."
+msgstr ""
+"Këtu bëhet fjalë për lirinë për të bashkëpunuar. Jemi mësuar t'i
mendojmë "
+"lirinë dhe bashkëpunimin me shoqërinë si të jenë të kundërta. Por
këtu janë "
+"në të njëjtin krah. Me <em>software</em>-in e lirë jeni i lirë të "
+"bashkëpunoni me të tjerët, si dhe i lirë të ndihmoni vetveten. Me "
+"<em>software</em>-in jo të lirë, dikush ju sundon dhe i mban njerëzit të "
+"përçarë. Nuk ju lejojnë të ndani gjëra mes jush, nuk jeni i lirë të "
+"bashkëpunoni ose të ndihmoni shoqërinë, dhe as të ndihmoni vetveten.
Të "
+"përçarë dhe të pashpresë është gjendja e përdoruesve që përdorin "
+"<em>software</em> jo të lirë."
+
+# type: Content of: <p>
+#. type: Content of: <p>
+msgid ""
+"We've produced a tremendous range of free software. We've done what people "
+"said we could never do; we have two operating systems of free software. We "
+"have many applications and we obviously have a lot farther to go. So we need "
+"your help. I would like to ask you to volunteer for the GNU project; help us "
+"develop free software for more jobs. Take a look at <a href=\"/help/"
+"\">http://www.gnu.org/help</a> to find suggestions for how to help. If you "
+"want to order things, there's a link to that from the home page. If you want "
+"to read about philosophical issues, look in /philosophy. If you're looking "
+"for free software to use, look in /directory, which lists about 1900 "
+"packages now (which is a fraction of all the free software out there). "
+"Please write more and contribute to us. My book of essays, “Free "
+"Software and Free Society”, is on sale and can be purchased at <a href="
+"\"http://www.gnu.org/\">www.gnu.org</a>. Happy hacking!"
+msgstr ""
+"Kemi prodhuar një segment marramendës <em>software</em>-i të lirë. Kemi
bërë "
+"ato që njerëzit thoshin se nuk do t'ia dilnim t'i bënim kurrë; kemi dy "
+"sisteme operativë <em>software</em>-i të lirë. Kemi mjaft zbatime dhe, "
+"kuptohet, kemi ende plot rrugë për të bërë. Ndaj na duhet ndihma juaj.
Do të "
+"doja t'ju kërkoja të merrni pjesë si vullnetar në projektin GNU; na
ndihmoni "
+"që të hartojmë <em>software</em> të lirë për më shumë punëra.
Hidhini një sy "
+"<a href=\"/help/\">http://www.gnu.org/help</a> për të pasur një ide se si "
+"mund të ndihmohet. Nëse dëshironi të porosisni gjëra, ka një lidhje
për këtë "
+"punë, te faqja hyrëse. Nëse doni të lexoni rreth çështjesh filozofike, "
+"shihni te ndarja /filozofi. Nës po kërkoni <em>software</em>-e të lirë
që "
+"mund t'i përdorni, shihni te /directory, ku sot radhiten gati 1900 paketa "
+"(çka është vetëm një pjesë e <em>software</em>-eve të lirë). Ju
lutemi, na "
+"shkruani më tepër dhe kontribuoni me ne. Libri im me sprova, “Free "
+"Software and Free Society”, gjendet në shitje dhe mund të blihet te
<a "
+"href=\"http://www.gnu.org/\">www.gnu.org</a>. Happy hacking!"
# type: Content of: <ol><li>
#. type: Content of: <ol><li>
-msgid "Guy Steele designed the original symmetrical Emacs command set; then he
and I began implementing Emacs (on top of TECO), but after one long joint
development session, Steele began drifting away, so I finished Emacs. Others
particularly including Eugene C. Cicciarelli and Mike McMahon contributed
substantially later on."
-msgstr "Guy Steele hartoi grupin origjinal të komandave simetrike Emacs;
mandej ai dhe unë zumë të vinim në jetë Emacs-in (përsipër TECO-s), por
pas një sesioni të gjatë programimi të përbashkët, Steele-i zuri të
rrëshqiste tej, kështu që Emacs-in e përfundova unë. Të tjerë, përfshi
veçanërisht Eugene C. Cicciarelli-n dhe Mike McMahon-in, dhanë ndihmesë
thelbësore më vonë."
+msgid ""
+"Guy Steele designed the original symmetrical Emacs command set; then he and "
+"I began implementing Emacs (on top of TECO), but after one long joint "
+"development session, Steele began drifting away, so I finished Emacs. "
+"Others particularly including Eugene C. Cicciarelli and Mike McMahon "
+"contributed substantially later on."
+msgstr ""
+"Guy Steele hartoi grupin origjinal të komandave simetrike Emacs; mandej ai "
+"dhe unë zumë të vinim në jetë Emacs-in (përsipër TECO-s), por pas një
"
+"sesioni të gjatë programimi të përbashkët, Steele-i zuri të rrëshqiste
tej, "
+"kështu që Emacs-in e përfundova unë. Të tjerë, përfshi veçanërisht
Eugene "
+"C. Cicciarelli-n dhe Mike McMahon-in, dhanë ndihmesë thelbësore më vonë."
# type: Content of: <ol><li>
#. type: Content of: <ol><li>
-msgid "Bernie Greenberg says that Dan Weinreb's implementation of Emacs for
the Lisp Machine came before Greenberg's implementation for Multics. I
apologize for the mistake."
-msgstr "Bernie Greenberg thotë se sendërtimi i Dan Weinreb-it për Emacs në
Lisp Machine kish dal para sendërtimit të Greenberg-ut për Multics. Kërkoj
ndjesë për gabimin."
+msgid ""
+"Bernie Greenberg says that Dan Weinreb's implementation of Emacs for the "
+"Lisp Machine came before Greenberg's implementation for Multics. I "
+"apologize for the mistake."
+msgstr ""
+"Bernie Greenberg thotë se sendërtimi i Dan Weinreb-it për Emacs në Lisp "
+"Machine kish dal para sendërtimit të Greenberg-ut për Multics. Kërkoj "
+"ndjesë për gabimin."
# type: Content of: <ol><li>
#. type: Content of: <ol><li>
-msgid "Greenblatt's plan, as I understood it, was to hire lab people part
time, so that they could continue working at the AI Lab. Symbolics hired them
full time instead, so they stopped working at MIT."
-msgstr "Plani i Greenblatt-it, si e kuptoja unë, qe të punësoheshin me
kohë të pjesshme njerëz të laboratorit, që kështu të mund të vazhdonin
të punonin te AI Lab. Në vend të kësaj, Symbolics i punësoi me kohë të
plotë, kështu që këta reshtën së punuari në MIT."
+msgid ""
+"Greenblatt's plan, as I understood it, was to hire lab people part time, so "
+"that they could continue working at the AI Lab. Symbolics hired them full "
+"time instead, so they stopped working at MIT."
+msgstr ""
+"Plani i Greenblatt-it, si e kuptoja unë, qe të punësoheshin me kohë të "
+"pjesshme njerëz të laboratorit, që kështu të mund të vazhdonin të
punonin te "
+"AI Lab. Në vend të kësaj, Symbolics i punësoi me kohë të plotë,
kështu që "
+"këta reshtën së punuari në MIT."
# type: Content of: <ol><li>
#. type: Content of: <ol><li>
-msgid "The background of this plan, which I did not state explicitly in the
talk, is that during an initial period the ex-AI-Lab hackers, whether at
Symbolics or LMI, continued contributing their changes to the MIT Lisp Machine
system — even though the contract did not require this. Symbolics' plan
was to rupture this cooperation unilaterally."
-msgstr "Rrethanat e këtij plani, të cilat nuk i deklarova shprehimisht
gjatë fjalës sime, qenë që gjatë një periudhe fillestare <i>hacker</i>-at
e ish-AI-Lab-it, ata në Symbolics ose ata në LMI, vazhduan t'i jepnin
ndryshimet e tyre te sistemi MIT Lisp Machine — edhe pse kontrata nuk e
detyronte këtë hap. Plani i Symbolics-it qe ta thyente në mënyrë të
njëanëshme këtë bashkëpunim."
+msgid ""
+"The background of this plan, which I did not state explicitly in the talk, "
+"is that during an initial period the ex-AI-Lab hackers, whether at Symbolics "
+"or LMI, continued contributing their changes to the MIT Lisp Machine system "
+"— even though the contract did not require this. Symbolics' plan was "
+"to rupture this cooperation unilaterally."
+msgstr ""
+"Rrethanat e këtij plani, të cilat nuk i deklarova shprehimisht gjatë
fjalës "
+"sime, qenë që gjatë një periudhe fillestare <i>hacker</i>-at e
ish-AI-Lab-"
+"it, ata në Symbolics ose ata në LMI, vazhduan t'i jepnin ndryshimet e tyre "
+"te sistemi MIT Lisp Machine — edhe pse kontrata nuk e detyronte këtë "
+"hap. Plani i Symbolics-it qe ta thyente në mënyrë të njëanëshme këtë
"
+"bashkëpunim."
# type: Content of: <ol><li>
#. type: Content of: <ol><li>
-msgid "It was not that I cared particularly about the fate of LMI, but rather
I did not want to let Symbolics gain through its aggression against the AI Lab."
-msgstr "Jo se më dhimbsej veçanërisht fati i LMI-ë, më tepër ngaqë nuk
doja që të lejohej Symbolics të përfitonte në kurriz të AI Lab-it me
agresionin e vet."
+msgid ""
+"It was not that I cared particularly about the fate of LMI, but rather I did "
+"not want to let Symbolics gain through its aggression against the AI Lab."
+msgstr ""
+"Jo se më dhimbsej veçanërisht fati i LMI-ë, më tepër ngaqë nuk doja
që të "
+"lejohej Symbolics të përfitonte në kurriz të AI Lab-it me agresionin e
vet."
# type: Content of: <ol><li>
#. type: Content of: <ol><li>
-#| msgid ""
-#| "This statement has been misconstrued as saying that I never, ever looked "
-#| "at Symbolics' code. Actually it says I did."
-msgid "This statement has been misconstrued as saying that I never, ever
looked at Symbolics' code. Actually it says I did look, at first. The
Symbolics source code was available at MIT, where I was entitled to read it,
and at first that's how I found out about their changes."
-msgstr "Ky pohim është keqkuptuar sikur thotë që unë kurrë nuk kam parë
te kodi i Symbolics-it. Në fakt pohon që kisha parë në të, fillimisht.
Kodi burim nga Symbolics qe i passhëm në MIT, ku më lejohej ta shihja, dhe
fillimish kjo qe rruga se nga i mora vesh ndryshimet e tyre."
+msgid ""
+"This statement has been misconstrued as saying that I never, ever looked at "
+"Symbolics' code. Actually it says I did look, at first. The Symbolics "
+"source code was available at MIT, where I was entitled to read it, and at "
+"first that's how I found out about their changes."
+msgstr ""
+"Ky pohim është keqkuptuar sikur thotë që unë kurrë nuk kam parë te
kodi i "
+"Symbolics-it. Në fakt pohon që kisha parë në të, fillimisht. Kodi burim
nga "
+"Symbolics qe i passhëm në MIT, ku më lejohej ta shihja, dhe fillimish kjo
qe "
+"rruga se nga i mora vesh ndryshimet e tyre."
# type: Content of: <ol><li><p>
#. type: Content of: <ol><li><p>
-msgid "But that meant I had to make a special effort to solve each problem
differently, in order to avoid copying Symbolics code. After a while, I
concluded it was better not to even look. That way I could write code in
whatever way was best, without concern for what might be in Symbolics' code."
-msgstr "Por kjo do të thoshte që duhej të bëja përpjekje shtesë për ta
zgjidhur ndryshe çdo problem, me qëllim që të shmangja kopjimin e kodit të
Symbolics-it. Pas ca kohësh, pashë se qe më mirë të mos shihje fare. Në
këtë mënyrë mund të shkruaja kod sipas rrugës më të mirë, pa vrarë
mendjen se ç'përmbante kodi i Symbolics-it."
+msgid ""
+"But that meant I had to make a special effort to solve each problem "
+"differently, in order to avoid copying Symbolics code. After a while, I "
+"concluded it was better not to even look. That way I could write code in "
+"whatever way was best, without concern for what might be in Symbolics' code."
+msgstr ""
+"Por kjo do të thoshte që duhej të bëja përpjekje shtesë për ta
zgjidhur "
+"ndryshe çdo problem, me qëllim që të shmangja kopjimin e kodit të
Symbolics-"
+"it. Pas ca kohësh, pashë se qe më mirë të mos shihje fare. Në këtë
mënyrë "
+"mund të shkruaja kod sipas rrugës më të mirë, pa vrarë mendjen se "
+"ç'përmbante kodi i Symbolics-it."
# type: Content of: <ol><li>
#. type: Content of: <ol><li>
-msgid "Symbolics at one point protested to MIT that my work, by thwarting
their plan, had cost Symbolics a million dollars."
-msgstr "Symbolics në një rast protestoi te MIT se puna ime, duke u prishur
planin, i kish kushtuar Symbolics-it një milion dollarë."
+msgid ""
+"Symbolics at one point protested to MIT that my work, by thwarting their "
+"plan, had cost Symbolics a million dollars."
+msgstr ""
+"Symbolics në një rast protestoi te MIT se puna ime, duke u prishur planin,
i "
+"kish kushtuar Symbolics-it një milion dollarë."
#. type: Content of: <ol><li>
-msgid "I don't mind if a very complex and heavyweight function takes keyword
arguments. What bothers me is making simple basic functions such as
“member” use them."
-msgstr "Nuk e kam problem që një funksion shumë kompleks dhe i rëndë të
përdorë argumente fjalëkyça. Ajo që më bezdis është të bësh
funksione të thjeshtë elementarë të tillë si “member” t'i
përdorin ato."
+msgid ""
+"I don't mind if a very complex and heavyweight function takes keyword "
+"arguments. What bothers me is making simple basic functions such as “"
+"member” use them."
+msgstr ""
+"Nuk e kam problem që një funksion shumë kompleks dhe i rëndë të
përdorë "
+"argumente fjalëkyça. Ajo që më bezdis është të bësh funksione të
thjeshtë "
+"elementarë të tillë si “member” t'i përdorin ato."
# type: Content of: <div>
#. TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.
@@ -315,16 +1175,33 @@
msgstr " "
#. type: Content of: <div><p>
-msgid "Please send FSF & GNU inquiries to <a
href=\"mailto:address@hidden"><address@hidden></a>. There are also <a
href=\"/contact/\">other ways to contact</a> the FSF."
-msgstr "Ju lutemi, pyetjet për FSF & GNU dërgojini te <a
href=\"mailto:address@hidden"><address@hidden></a>. Ka gjithashtu edhe
<a href=\"/contact/\">rrugë të tjera për t'u lidhur me</a> FSF-në."
+msgid ""
+"Please send FSF & GNU inquiries to <a href=\"mailto:address@hidden"><"
+"address@hidden></a>. There are also <a href=\"/contact/\">other ways to "
+"contact</a> the FSF."
+msgstr ""
+"Ju lutemi, pyetjet për FSF & GNU dërgojini te <a
href=\"mailto:address@hidden"
+"org\"><address@hidden></a>. Ka gjithashtu edhe <a href=\"/contact/"
+"\">rrugë të tjera për t'u lidhur me</a> FSF-në."
#. type: Content of: <div><p>
-msgid "Please send broken links and other corrections or suggestions to <a
href=\"mailto:address@hidden"><address@hidden></a>."
-msgstr "Ju lutemi, për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje të tjera apo
këshilla shkruajuni te <a
href=\"mailto:address@hidden"><address@hidden></a>."
+msgid ""
+"Please send broken links and other corrections or suggestions to <a href="
+"\"mailto:address@hidden"><address@hidden></a>."
+msgstr ""
+"Ju lutemi, për lidhje të dëmtuara dhe ndreqje të tjera apo këshilla "
+"shkruajuni te <a href=\"mailto:address@hidden"><address@hidden"
+"org></a>."
#. type: Content of: <div><p>
-msgid "Please see the <a
href=\"/server/standards/README.translations.html\">Translations README</a> for
information on coordinating and submitting translations of this article."
-msgstr "Për të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve
të këtij artikulli, ju lutemi, shihni <a
href=\"/server/standards/README.translations.html\">README për
përkthimet</a>."
+msgid ""
+"Please see the <a href=\"/server/standards/README.translations.html"
+"\">Translations README</a> for information on coordinating and submitting "
+"translations of this article."
+msgstr ""
+"Për të dhëna mbi bashkërendimin dhe parashtrimin e përkthimeve të
këtij "
+"artikulli, ju lutemi, shihni <a href=\"/server/standards/README.translations."
+"html\">README për përkthimet</a>."
# type: Content of: <div><p>
#. type: Content of: <div><p>
@@ -332,8 +1209,14 @@
msgstr "Të drejta kopjimi © 2003, 2007 Free Software Foundation, Inc."
#. type: Content of: <div><p>
-msgid "This page is licensed under a <a rel=\"license\"
href=\"http://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/us/\">Creative Commons
Attribution-NoDerivs 3.0 United States License</a>."
-msgstr "Kjo faqe mund të përdoret sipas një lejeje <a rel=\"license\"
href=\"http://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/us/\">Creative Commons
Attribution-NoDerivs 3.0 United States License</a>."
+msgid ""
+"This page is licensed under a <a rel=\"license\" href=\"http://"
+"creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/us/\">Creative Commons Attribution-"
+"NoDerivs 3.0 United States License</a>."
+msgstr ""
+"Kjo faqe mund të përdoret sipas një lejeje <a rel=\"license\"
href=\"http://"
+"creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/us/\">Creative Commons Attribution-"
+"NoDerivs 3.0 United States License</a>."
# type: Content of: <div><div>
#. TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.
@@ -345,4 +1228,3 @@
#. type: Content of: <div><p>
msgid "Updated:"
msgstr "U përditësua më:"
-
Index: philosophy/15-years-of-free-software.sq.html
===================================================================
RCS file: /web/www/www/philosophy/15-years-of-free-software.sq.html,v
retrieving revision 1.19
retrieving revision 1.20
diff -u -b -r1.19 -r1.20
--- philosophy/15-years-of-free-software.sq.html 18 Jan 2013 20:59:13
-0000 1.19
+++ philosophy/15-years-of-free-software.sq.html 20 Jan 2013 12:29:58
-0000 1.20
@@ -41,7 +41,7 @@
software i lirë 100%. Jo 95% i lirë, jo 99.5%, por 100%—që kështu
përdoruesit të ishin të lirë ta rishpërndanin krejt sistemin, të lirë ta
ndryshonin dhe të kontribuonin në çdo pjesë të tij. Emri i sistemit, GNU,
-është një shkurtim ripërtëritës që do të thotë “GNU's Not
+është një shkurtim ripërsëritës që do të thotë “GNU's Not
Unix”—një mënyrë për t'u dhënë hakën ideve teknike të
Unix-it,
teksa në të njëjtën kohë nënvizohet që GNU-ja është diçka
tjetër. Teknikisht, GNU-ja ngjan me Unix-in. Por ndryshe nga Unix, GNU-ja u
@@ -128,7 +128,7 @@
<!-- timestamp start -->
U përditësua më:
-$Date: 2013/01/18 20:59:13 $
+$Date: 2013/01/20 12:29:58 $
<!-- timestamp end -->
</p>
Index: philosophy/po/15-years-of-free-software.sq-en.html
===================================================================
RCS file: /web/www/www/philosophy/po/15-years-of-free-software.sq-en.html,v
retrieving revision 1.13
retrieving revision 1.14
diff -u -b -r1.13 -r1.14
--- philosophy/po/15-years-of-free-software.sq-en.html 18 Jan 2013 20:59:14
-0000 1.13
+++ philosophy/po/15-years-of-free-software.sq-en.html 20 Jan 2013 12:29:59
-0000 1.14
@@ -114,7 +114,7 @@
<p>
Updated:
<!-- timestamp start -->
-$Date: 2013/01/18 20:59:14 $
+$Date: 2013/01/20 12:29:59 $
<!-- timestamp end -->
</p>
</div>
[Prev in Thread] |
Current Thread |
[Next in Thread] |
- www gnu/manifesto.sq.html gnu/rms-lisp.sq.html ...,
GNUN <=